Środa, 25 grudnia 2024 - Anety, Glorii, Piotra

"Śródpoście" - ludowe tradycje A A A

Poniedziałek, 15 marca 2021 Autor: Edyta Ruszkowska
"Półpoście" ("śródpoście") było tradycyjnym zwyczajem ludowym, przypadającym w dwadzieścia dni po Popielcu. W całej niemal Polsce nazywano je też „garkotłuk”. Przyjęło się obchodzenie go w czwartą niedzielę wielkopostną, którą w Polsce – niemal do połowy XX wieku określano mianem „śmiertelnej”, „śmiertnej”, „białej” lub „czarnej”. W czasie „śródpościa” jeszcze całkiem niedawno na kieleckich wsiach topiono śmierć- zimę, rozbijano garnki z popiołem przed nogami przechodniów, malowano postaci na domach.
"Śródpoście" - tekst autorstwa Piotra Gana z 1965 roku:
Przeważająca ilość dorocznych zwyczajów, występujących jeszcze w niedalekiej przeszłości na terenie Kielecczyzny, ma wiele powiązań z obrzędami przedchrześcijańskimi. Zachowany do naszych czasów w wielu wsiach naszego województwa zwyczaj zapustowy obnoszenia słomianej kukły po domach jest reliktem pogańskiego kultu marzanny. Występował on wówczas w innym okresie – zbliżonym do późniejszego "śródpościa" albo "półpościa", ale czynności towarzyszące temu obrzędowi miały podobny charakter. Chodziło tu o topienie słomianej kukły, czyli śmierci zimy. Pławienie słomianych kukieł – symbolu odejścia zimy – w pierwsze dni przedwiośnia było powszechne i miało w sobie spory ładunek elementów pogańskich. Był on już w XV w. jednym z problemów omawianych na poznańskim synodzie. Nakazano duchowieństwu zwalczać te praktyki: Nie dozwalajcie, aby w niedzielę, która ma w nazwie Laeterne, albo „Biała Niedziela”, odbywał się zabobonny zwyczaj wynoszenia jakoweś postaci, którą śmiercią nazywają i w kałuży topią. Potem wielu kronikarzy wspomina o „słomianych bałwanach w ludzkie szaty przestrojonych”, które topiono w rzekach i stawach. Karanie śmierci, jako zwyczaj mocno przetrawiony i adaptowany na nowe czasy występuje do dnia dzisiejszego w Jedlińsku w przedpopielcowy wtorek.
 
Z czasem zwyczaj ten zaginął, a jego miejsce zajęło obnoszenie słomianych lalek po domach i późniejsze ich kilkukrotne topienie. Jeszcze kilka lat temu zwyczaj ten występował w okolicach Nowego Korczyna i Pacanowa. Natomiast na miejsce „białej niedzieli” wszedł zwyczaj „śródpościa” albo „półpościa” – obchodzony we środę, w czwartym tygodniu postu.
 
W przeszłości, kiedy bardzo surowo przestrzegano postów, istniał w Kielecczyźnie zwyczaj, że od połowy postu do Wielkanocy nie wolno było spożywać, gotowanego jadła. W środę czwartego tygodnia postu demonstrowano tłuczeniem garnków to, ze nie były one już potrzebne, bo do końca postu nie będzie się gotować. Naturalne jest to, że krócej przetrwało surowe poszczenie, niż zwyczaj tłuczenia garnków. W wielu wsiach i miasteczkach Kielecczyzny w śródpoście, jeszcze przed dwudziestu laty, młodzież wychodziła na ulice ze starymi, wypełnionymi suchym popiołem, glinianymi garnkami. Rozbijała je niespodziewanie przed nogami przechodniów, wołając: Pamiętajcie, że "śródpoście".
 
Zawsze starano się rzucić garnek jak najbliżej nóg, aby okurzyć ubranie. Najczęściej garnki chłopcy rzucali pod nogi pannom, a te odwzajemniały im się w podobny sposób. Naturalnie, nie obywało się bez tego, żeby w tym dniu nie znalazł się ktoś taki, kto wykorzystując przywilej zwyczaju, zamiast rzucania garnka pod nogi, rozbijał go na głowie upatrzonej osoby „żeby dokładnie popielec przypomnieć”. Rzeczywiście "śródpoście" było echem popielca.
 
W Skaryszewie koło Radomia i w najbliższej okolicy do nie dawna był zwyczaj rozbijania garnków z popiołem o próg domu lub nawet w izbie. Najczęściej robili to chłopcy, którzy wczesnym rankiem pukali do tych mieszkań, gdzie były panny. Kiedy otwierano im drzwi, zamiast powitania, wołali „półpoście!” i rozbijali garnek o próg, zakurzając całą izbę. Następnie szybko uciekali, nie chcąc być rozpoznanymi.
 
Dziś zwyczaj przypominania o Popielcu tłuczeniem garnków jest już w zaniku. Natomiast żywo jeszcze występuje w "półpoście" malowanie na ścianach lalek, straszydeł i kozaków. We wsiach opoczyńskich chłopcy malują kozaki na wsiach tych domów, gdzie mieszkają ładne dziewczęta mające powodzenie. Zasadniczo w niedalekiej jeszcze przeszłości kozaki na ścianie domu były powodem do dumy jego mieszkańców, pomimo, ze szpeciły budynek. Autorzy tych ściennych malowideł zawsze pozostawali anonimowi. Robili to w nocy lub nad ranem, kiedy jeszcze wszyscy spali.
 
W innych rejonach Kielecczyzny inaczej interpretowano te malowidła. W Błotnowoli i Zaborowie (okolice Buska) najczęściej malowanym motywem było dziecko (lalka). Malowano je na ścianach tylko tych domów, gdzie mieszkały panny, których moralność poddawano w wątpliwość. Sam fakt namalowania lalki był traktowany jako robienie „hańby i obraźliwości”, za co nieraz przyłapanym autorom malowideł dostawało się porządnie. Dlatego też ostrożność stała się powodem, że lalki malowano nie tylko na domach, ale także budynkach gospodarczych.

Źródło: Muzeum Wsi Kielckiej
Fot. Piotr Gan

Filharmonia Świętokrzyska zaprasza na pierwszy kwartał 2025 roku!

W Filharmonii Świętokrzyskiej im. Oskara Kolberga w Kielcach odbyła się konferencja prasowa,...

Fenomenalny Sylwester w Kinie Fenomen

Kino Fenomen działające w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach zaprasza na Fenomenalny Sylwester....

Dr Alicja Trukszyn z Odznaką Honorową Województwa Świętokrzyskiego

W czwartek, 19 grudnia w siedzibie Filharmonii Świętokrzyskiej, podczas uroczystej sesji Sejmiku...

Kolędowanie z zespołem Enej w Kieleckim Centrum Kultury

W sobotę, 28 grudnia, w Kieleckim Centrum Kultury odbędzie się kolędowanie z zespołem Enej....

"Jazz z filmowym brzmieniem" w Pałacyku Zielińskiego w Kielcach

6 grudnia (w piątek) w Pałacyku Zielińskiego w Kielcach zagrają Oskar Cenkier i Miłosz Skwirut –...

Wernisaż wystawy fotografii krajobrazowej Mariusza Łężniaka w kieleckim BWA

W najbliższy piątek, 13 grudnia, o godz. 18.00 w Biurze Wystaw Artystycznych w Kielcach zostanie...

I Świętokrzyski Jarmark Bożonarodzeniowy w Kielcach

Stoiska ze świątecznymi ozdobami, degustacje potraw regionalnych, występy artystyczne, zabawy i...

Sylwester w Teatrze im. Stefana Żeromskiego

W Sylwestra w Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach będzie można obejrzeć dwa spektakle:...

Powered by Actualizer & Heuristic
Copyright © 2014 by PIK KIELCE
Licznik odwiedzin: 65 933 000
Polityka prywatności | Mapa strony

Cookies

Ta strona korzysta z cookies, które instalowane są w Twojej przeglądarce, więcej informacji w Polityce Prywatności