Środa, 25 grudnia 2024 - Anety, Glorii, Piotra

Boże Narodzenie: znaczenie opłatka A A A

Czwartek, 16 grudnia 2021 Autor: Inga Pamuła
W całej Polsce wieczerzę wigilijną poprzedza celebra dzielenia się świętym chlebem – opłatkiem – na znak pojednania, miłości, przyjaźni i pokoju.

Ten sam znak pojednania i pokoju czynią pomiędzy sobą wyznawcy prawosławia, dzieląc się przed wieczerzą wigilijną proskurą, zwaną także prosferą – bułką przaśną. Opłatki i ozdoby z opłatków miały zapewniać domownikom miłość, spokój, harmonię i szczęście, sprowadzać na ich dom błogosławieństwo Boże, chronić ludzi i ich trzodę przed chorobami oraz wszelkim złem.

Charakterystyczny dla naszej tradycji świątecznej wyłącznie polski obyczaj łamania się opłatkiem przed wieczerzą wigilijną ma już ponad dwieście lat i wywodzi się z rytuałów starochrześcijańskich. Najpierw praktykowany był na dworach, wśród szlachty, ale szybko rozprzestrzenił się także w innych stanach, i to w całej Polsce, z wyjątkiem niektórych wsi na Pomorzu, Warmii i Mazurach, gdzie obyczaj dzielenia opłatka nie był znany.

W czasach starochrześcijańskich, chleby, których nie użyto podczas misteriów religijnych i płytki chlebowe, nazywano eulogiami. W okresie Bożego Narodzenia wymieniały je pomiędzy sobą kościoły i bractwa zakonne, rozdawane były wiernym, by spożywali je ku chwale narodzonego Chrystusa na znak miłości we wspólnocie chrześcijańskiej.

W połowie IX w., za panowania Karola Wielkiego, w kościołach Europy Zachodniej podczas mszy zaczęto używać innego rodzaju pieczywa, podobnego do znanych nam dzisiejszych opłatków. Przyrządzano je z białej mąki pszennej i czystej źródlanej wody. Miały  formę cienkich, białych opłatków chlebowych pieczonych w specjalnych metalowych matrycach z wygrawerowanymi wewnątrz symbolami religijnymi, których kontury odciskały się w cieście. Wyrobem płatków mszalnych trudniły się klasztory. W Polsce wyspecjalizował się w tej sztuce zakon ss. sakramentek, ale produkowali je także kościelni i wikariusze. Były to opłatki przeznaczone zarówno na hostie i komunikanty, jak i opłatki świąteczne roznoszone przed wigilią do domów parafian. Wyłącznie polską specyfiką są także ozdoby z opłatka.

Opłatki traktowano zawsze z wielkim szacunkiem, ich resztek pozostałych po wieczerzy wigilijnej nigdy nie wyrzucano. Wykonywano z nich ozdoby świąteczne. Jeszcze na początku XX w. występowały one na prawie całym obszarze Polski, z wyjątkiem regionów północnych i północno-zachodnich. Elementy tych ozdób wycinano z opłatków białych i barwnych, a następnie sklejano je śliną w lekkie, delikatne kompozycje: trójkąty, krążki, gwiazdki, półksiężyce, krzyżyki; wycinano je z jednego kawałka opłatka. Służyły głównie do ozdoby podłaźniczek, rzadziej do dekoracji ścian izby i belek stropowych. Były wśród nich piękne ażurowe rozety i gwiazdy wyklejane z układanych na różne sposoby i sklejonych pasków opłatka. Zdobiono nimi nawet belki stropowe. Występowały w wielu odmianach kształtów i barw, głównie w Polsce północno-wschodniej, przede wszystkim na Podlasiu.

W naszym regionie z opłatków wykonywano najczęściej kule i kompozycje z kuli i półkul. Zdarzały się także elipsy i walce oraz inne bryły o wytwornych kształtach i kolorystyce. Nazywano je światami lub wilijkami. Inspiracją dla ludowych, opłatkowych "światów" była prawdopodobnie sztuka religijna: rzeźby i obrazy, na których Chrystus trzyma w ręce jabłko z krzyżem, kulę ziemską, czyli świat – na znak swej boskiej nad nimi władzy.

W Wigilię nie może zabraknąć opłatka w żadnym polskim domu. Jak mówi przysłowie: Wigilia bez opłatka to jak Boże Narodzenie bez choinki – nie istnieje.
 

dr Alicja Trukszyn
Dział Dziedzictwa Kulturowego
Wojewódzkiego Domu Kultury w Kielcach

ZDJĘCIA

Fot.: Wikipedia

Filharmonia Świętokrzyska zaprasza na pierwszy kwartał 2025 roku!

W Filharmonii Świętokrzyskiej im. Oskara Kolberga w Kielcach odbyła się konferencja prasowa,...

Fenomenalny Sylwester w Kinie Fenomen

Kino Fenomen działające w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach zaprasza na Fenomenalny Sylwester....

Dr Alicja Trukszyn z Odznaką Honorową Województwa Świętokrzyskiego

W czwartek, 19 grudnia w siedzibie Filharmonii Świętokrzyskiej, podczas uroczystej sesji Sejmiku...

Kolędowanie z zespołem Enej w Kieleckim Centrum Kultury

W sobotę, 28 grudnia, w Kieleckim Centrum Kultury odbędzie się kolędowanie z zespołem Enej....

"Jazz z filmowym brzmieniem" w Pałacyku Zielińskiego w Kielcach

6 grudnia (w piątek) w Pałacyku Zielińskiego w Kielcach zagrają Oskar Cenkier i Miłosz Skwirut –...

Wernisaż wystawy fotografii krajobrazowej Mariusza Łężniaka w kieleckim BWA

W najbliższy piątek, 13 grudnia, o godz. 18.00 w Biurze Wystaw Artystycznych w Kielcach zostanie...

I Świętokrzyski Jarmark Bożonarodzeniowy w Kielcach

Stoiska ze świątecznymi ozdobami, degustacje potraw regionalnych, występy artystyczne, zabawy i...

Sylwester w Teatrze im. Stefana Żeromskiego

W Sylwestra w Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach będzie można obejrzeć dwa spektakle:...

Powered by Actualizer & Heuristic
Copyright © 2014 by PIK KIELCE
Licznik odwiedzin: 65 934 554
Polityka prywatności | Mapa strony

Cookies

Ta strona korzysta z cookies, które instalowane są w Twojej przeglądarce, więcej informacji w Polityce Prywatności