Uzdrowiskiem (choć o leczniczych cechach wód tutejszych wiedziano już od kilkuset lat) zostało Busko w roku 1824, dzięki Feliksowi Rzewuskiemu, „naddzierżawcy tut. ekonomii, który stosując tutejsze wody do kąpieli, doznał ulgi w chorobie” – pisze ksiądz Wiśniewski. Kompozycja przestrzenna założonego przez Rzewuskiego uzdrowiska ma cechy romantycznego klasycyzmu. Oś założenia zamyka budynek łazienek, zbudowany w roku 1836 według projektu warszawskiego architekta (choć rodem z Italii), Henryka Marconiego. Choć dzieło Marconiego zostało kilkakrotnie i dość gruntownie przebudowywane, to jednak wciąż zachowuje nazwę nadaną mu dla upamiętnienia nazwiska autora. Rzadki to, i tym cenniejszy, honor dla architekta.
Pierwotnie buskie łazienki składały się z piętrowego korpusu głównego i parterowych skrzydeł bocznych, których zakończenia akcentowały dwie oficyny. Frontowy ryzalit korpusu otwiera portyk filarowo – arkadowy z kolumnami. Za nim na osi znajduje się pijalnia, doświetlona górą przy pomocy „latarni”, a za nią długi hall, wykorzystywany obecnie jako sala koncertowa. Salę koncertową poprzedzają posągi Orfeusza i Eurydyki.
W latach 1953-5 nadbudowano skrzydła boczne – są one odtąd piętrowe, mieszczą się w nich pokoje dla licznie odwiedzających Busko kuracjuszy. Podobne przeznaczenie mają oficyny. W północno – zachodnim narożniku parku stoi oranżeria, też zaprojektowana przez Henryka Marconiego. Parterowa, oparta na planie prostokąta, przykryta jest dwuspadowym dachem. Od południa ma ryzalit z wielkim oknem; od północy część mieszkalną z sienią i dwoma pomieszczeniami.
Park Zdrojowy zaprojektowany został przez Hanusza. Jest to park o charakterze krajobrazowym. Rozciąga się na północ od budynku łazienek, wzdłuż osi łączącej je z miastem. Na wzgórzu, w części północno - wschodniej, zachowały się ślady kolistego założenia. Przed samymi łazienkami park ma układ geometryczny.
Nie wszystkie klasycystyczne zabytki buskiego uzdrowiska są dziełami Marconiego. Szpital św. Mikołaja zbudowany w 1837 roku (dzisiejsze sanatorium) zaprojektował inny znany warszawski architekt - Jakub Gay.
Mimo częstych remontów – obiekty sanatoryjne są pod tym względem bardzo wymagające – roztaczana nad nimi opieka konserwatorska sprawia, że ich zabytkowy charakter jest ze stałym pietyzmem utrzymywany. W ostatnim dziesięcioleciu. Prowadzono prace remontowe zarówno w głównym gmachu sanatorium, gdzie zmodernizowano pokoje, sytuując przy każdym łazienkę, jak i w Zakładzie Przyrodoleczniczym oraz w parku.
Tekst: Roman Mirowski,
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) – styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku.
Oficyna (łac. officina, warsztat) w architekturze oznacza budynek albo boczną lub tylną część kamienicy lub innego budynku znajdującą się w tylnej części działki budowlanej, bez dostępu bezpośrednio z ulicy. Okna oficyny wychodzą na podwórze, wejście prowadzi przez sień lub przejazd bramy głównego budynku oraz przez podwórze. Przeznaczona była na mieszkania służby, robotników, a także stajnie, kuźnie, a wcześniej także kuchnie. Oznacza również służbówkę, budynek nieopodal pałacu lub dworu świadczący usługi bezpośrednio dla budynku głównego (pralnie, kuchnie, piekarnie, pomieszczenia służby), stanowiący nieraz bok dziedzińca gościnnego (wjazdowego).
Ryzalit – występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach. W rzucie poziomym może mieć kształt prostokąta lub półkola. Ryzality ożywiają elewację i zwiększają powierzchnię pomieszczeń. Popularne od renesansu w architekturze pałaców, później stosowane także przy budowie domów wielorodzinnych.
Portyk (łac. porticus) - budynek na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierały dach zamknięty z jednej strony ścianą. Czasami zdarzały się portyki kilkupiętrowe. Portyk to także otwarty ganek kolumnowy lub filarowy, który poprzedza wejście, tworząc główną część fasady budynku. Jeśli stanowi przód elewacji nazywa się go prostylem, a gdy jest w głębi budynku nosi miano in antis.
Arkada (łac. arcus - łuk) - szereg łuków opartych na słupach lub filarach. Arkada znana jest od czasów starożytnego Rzymu, stosowana głównie w akweduktach, krużgankach, loggiach.
Latarnia - cylinder umieszczony na górnym pierścieniu kopuły z otworami doświetlającymi pomieszczenie przekryte kopułą.
Źródło: pl.wikipedia.org
