Zamożna chałupa z wielką izbą i obszerną sienią wzniesiona została w 1789 roku. Na belce stropowej w izbie widnieje napis: AD 1789 IHS Die 14 Juli). Wybudowana prawdopodobnie „przez dwór", na potrzeby dworskiego wytwórcy gontów, który to materiał jako pokrycie dachów chałup, kościołów, domów małomiasteczkowych, był w okolicy powszechnie stosowany, mając znaczną przewagę nad słomą.
Pierwszym znanym z nazwiska właścicielem chałupy był od 1851 roku Szymon Domagała, zamożny rolnik z siedmioosobową rodziną - w posiadaniu Domagałów chałupa była do roku 1958.
Chałupa z Bielin jest wąskofrontowa, jednotraktowa, o planie: sień - izba - komora z wyjściem na podwórze. Posadowiono ją na kamieniach polnych, na których leżą dębowe przyciesie. Ściany wykonane są z drewna jodłowego. Belki w postaci tartych krawędziaków i połowizn węgłowane są na obłap, a w północnej ścianie izby i południowej ścianie sieni zastosowano pomocnicze łątki.
Czterospadowy dach pokryty jest gontem. Okna ujęte są w węgary, co było w Bielinach rozwiązaniem stosunkowo rzadkim, podobnie jak wąskofrontowy układ domu. Natomiast drobny charakterystyczny detal - okienko wziernikowe w sieni, zamykane klockiem obracanym na osi, występowało w szeregu bielińskich chałup. Mały otwór wycięty na dole przy drzwiach wejściowych, o głęboko wydeptanym progu był wejściem dla kota. Ciekawostką o niejasnym znaczeniu jest podział strychu ścianką z desek bitych na kołki do jętki. Ściankę tę widać z sieni, ponad drabiną wiodącą na strych. Warto też zwrócić uwagę na charakterystyczne wykończenie belek stropowych, których ostatki są bardzo krótkie, ociosane łukowato na dolnej krawędzi i sfazowane na krawędziach bocznych.
Urządzenia ogniowe są typowe, kamienne, lepione gliną i bielone. W sieni komin z wnęką, a w izbie trzon kuchenny z blachami, z piecem grzewczym i chlebowym.
Wyposażenie wnętrza izby, charakterystyczne dla połowy XIX wieku jest bogate. Unikatowe łóżka o dekorowanych snycersko zagłówkach są tego znakomitym dowodem. W innych izbach nie znajdziemy też tzw. grzędy, na której umieszczono tak wiele ubiorów - zapasek, spódnic, koszul i chust. Najcenniejszą odzież przechowywano jednak w wielkiej skrzyni posażnej, która zgodnie z regionalną tradycją jest pokryta mazerowaną dekoracją.
Na dużej półce na naczynia znajduję się bogata kolekcja ręcznie malowanych mis fajansowych. Według tradycji, izbę, która była największa we wsi, wynajmowano na wesela.
W komorze zwróćmy uwagę na rozmaite naczynia zasobowe: beczki dłubane w pniu, plecione z korzenia sosnowego, plecione ze słomy.
W sieni odtworzony jest warsztat wytwórcy gontów: kobylica do przytrzymywania obrabianego drewna, zestaw siekierek, ośników i fugowników do wyrobu łupanych gontów. Sporą przestrzeń zajmują gotowe już gonty.
Na podwórze zagrody wiedzie typowa świętokrzyska brama, z gontowym daszkiem na wysokich słupach. Położone na stoku podwórze zamknięte jest od tyłu budynkiem stodoły z II połowy XIX wieku o ścianach jodłowych, węgłowanych na obłap, z pomocniczymi łątkami w lewej części. Wnętrze jest dwuzapolowe z podłogami z żerdzi, natomiast boisko jest gruntowe, przejazdowe z dwoma parami wrót. Czterospadowy dach poszyto słomą w narożach ułożoną w schodki.
Przy granicy siedliska od wschodu stoi obórka z Brzezin o konstrukcji zrębowej na podmurówce. Występuje tutaj nieco inne pokrycie czterospadowego dachu. Składa się ono - kolejno od dołu - z jednego pasa gontów, słomy ułożonej na połaciach gładko, a w narożach schodkowo i nakładki kalenicowej, również z jednego pasa gontu wokół dachu.
Zagrodę otacza typowy płot z szerokich desek. Przed chałupą urządzono tradycyjny ogródek kwiatowy z krzakami bzu, otoczony płotkiem z cienkich, pionowych żerdek.
Źródło: Tomasz Dzikowski, Park Etnograficzny w Tokarni, informator turystyczny, Kielce 1999
Słowniczek:
Gont – drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Deseczka z drewna iglastego, o przekroju klina, z wpustem wzdłuż szerszej krawędzi. Łączona poprzez wsunięcie jednej deseczki w drugą.
Przycieś (podwalina) w budownictwie drewnianym: podstawa wykonana z odpowiednio spojonych belek, na której opiera się ściana.
Węgieł – narożnik, w ścianie wieńcowej naroże budynku wykonane z dwóch krzyżujących się belek drewnianych, z których zbudowana jest ściana.
Łątki słupki - elementy pionowe połączone na czopy z podwaliną i oczepem. W słupkach w konstrukcji tradycyjnej są wykonane podłużne wyżłobienia, czasem bruzdy otrzymuje się przez nabicie listew.
Węgar – pionowy element przy otworze okiennym lub drzwiowym otrzymany przez wysunięcie cegieł dla ścian murowanych lub dostawienie pionowych słupków dla ścian drewnianych lub kamiennych. Stanowi on oparcie dla ościeżnicy, oraz uszczelnienie jej połączenia z murem.
Ostatki - wychodząca poza zewnętrzne lico ściany budynku część bala lub belki stropowej. Dłuższe ostatki pełniące rolę wsporników noszą nazwę rysiów, a ostatek bali pod rysiami - podrysiów.
Jętka - pozioma belka w górnej części wiązara jętkowego, podpierająca krokwie, jest elementem ściskanym. Jętki mocowane tuż przy kalenicy nazywane są grzędami.
Konstrukcja wieńcowa (ściana wieńcowa, konstrukcja węgłowa, blok-hauzowa, na zrąb, zrębowa, na zamek) - ściana drewniana znana już w czasach prehistorycznych (od neolitu). Do dzisiaj kontynuowana w rejonach o bogatych tradycjach ciesielskich takich jak Podhale czy Kurpie. Ściana składa się z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach) na zamki z ostatkami lub bez nich. Ostatkami nazywa się wystające poza obrys budynku końce belek. Belki leżące na sobie łączy się na ogół dębowymi kołkami - tyblami, chroniąc je przed przesunięciem. Szczelinę pomiędzy nimi należy uszczelnić np. sznurem, pakułami, wysuszonym mchem.
