W roku 1195 odbyła się pod Jędrzejowem bitwa, o której współczesny wydarzeniom świadek, Wincenty Kadłubek, napisał w swojej Kronice:„Jest w krakowskiej ziemi miejsce od rzeki Mozgawa nazwane, od opactwa andrzejowskiego niedaleko leżące, w tem miejscu przy przeprawie przez ciernie i krzewinę spotkały się oba wojska. Stoją z jednej i drugiej strony falangi, stoją żelazem najeżone lasy i włócznie włóczniom zagrażające...”. Literacko piękny to opis, ale już Długosz widział w tej bitwie zamiast bohaterskich zmagań – bratobójcze, i z punktu widzenia polskiej racji stanu absolutnie niepożądane wypadki, w których: „synowie jednej ojczyzny, jednego języka plemieńcy, szałem zaślepieni” mordowali się wzajemnie.
W przywileju lokacyjnym Bolesław Wstydliwy zwolnił wprawdzie mieszczan od udziału w wyprawach wojennych i pracach przy budowaniu zamków, uczynił ich jednak zależnymi od opata i klasztoru. Jeszcze przed czasami księcia Bolesława zbudowano pierwszy jędrzejowski drewniany kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy; jego powstanie datuje się na 2. połowę wieku XII lub wiek XIII, ale ksiądz Wiśniewski jako rok budowy przytacza datę 1109. Obecna fara wzniesiona została w 1. połowie XV stulecia i rozbudowana w 2. połowie tegoż stulecia z fundacji opata Mikołaja Odrowąża z Rembieszyc, ale często potem ulegała przeróbkom, przekształceniom i przebudowom: w wiekach: XVI, XVII, XVIII, XIX.
Kościół jest gotycki w zrębie. Jest orientowany, wymurowany z łupanego kamienia wapiennego i otynkowany. Piętnastowieczne, dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte jest wielobocznie i przesklepione kolebką z wieku XVI lub XVII. Od północy przylega do niego współczesna mu zakrystia i nieco późniejszy skarbczyk. Nawa główna jest z wieku XV, ale nawy boczne, otwarte do niej arkadami, powstały w latach 1754 – 62 jako przedłużenie w kierunku zachodnim wcześniejszych kaplic. Kaplica południowa, zbudowana w roku 1479, nakryta jest sklepieniem siatkowym. Kaplicę północną i zachodnie przęsła naw bocznych przykrywają sklepienia kolebkowe z lunetami lub kolebkowo – krzyżowe. Od południa dobudowana jest nowa kruchta. Dachy kościoła są dwuspadowe.
Gotyckie okna i oszkarpowane elewacje świątyni zostały przebudowane. Zachowały się natomiast gotyckie portale: główny, od strony zachodniej, ostrołukowy, profilowany oraz późnogotycki z prezbiterium do zakrystii, wykonany około roku 1480, o wykroju tak zwanym „długoszowym”. Interesująca jest późnorenesansowa polichromia z końca XVI lub początków XVII stulecia, odsłonięta i konserwowana w latach 1950 – 54. Przedstawia ona miedzy innymi sceny: Biczowania, Koronowania Cierniem, Ecce Homo. Na sklepieniu polichromia późnobarokowa, iluzjonistyczna z lat 1754 – 62, w nawie centralny plafon ukazuje scenę Wniebowstąpienia. Wyposażenie kościoła jest barokowe i rokokowe. Główny ołtarz i dwa ołtarze boczne są późnobarokowe, z rokokową ornamentacją. W głównym umieszczony jest osiemnastowieczny obraz św. Trójcy, w bocznych współczesne mu, przedstawiające: św. Józefa i Annę Samotrzeć oraz Zaślubiny św. Katarzyny.
Tekst: Roman Mirowski,
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Fara (kościół farny) - dawne określenie nadawane miejskiemu kościołowi parafialnemu, mające tradycję średniowieczną. Fary budowano najczęściej w bezpośrednim sąsiedztwie rynku. Obecnie kościołem farnym nazywa się najstarszy kościół w mieście lub główny kościół dekanatu. W miastach biskupich nazwa dla drugiego kościoła po katedrze. Określenie fara czasem odnosi się do samego terytorium parafii.
Gotyk – styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.
Sklepienie kolebkowe (beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej. Wykonywane z ciosów kamiennych w kształcie klińca przewiązanych z zasadą mijania spoin. Kolebka sklepienia oparta jest na ścianach podłużnych (ustawionych wzdłuż osi sklepienia). Ściany przejmują obciążenie pionowe i poziome (ciężar i rozpór).
Arkada (łac. arcus - łuk) - szereg łuków opartych na słupach lub filarach. Arkada znana jest od czasów starożytnego Rzymu, stosowana głównie w akweduktach, krużgankach, loggiach.
Sklepienie sieciowe - sklepienie najczęściej kolebkowe, w którym wprowadzono krzyżujące się żebra. Żebra tworzą siatkę rombów. Sklepienie wprowadzono pod koniec gotyku.
Luneta - element sklepienia w postaci poprzecznej kolebki przenikającej się z kolebką sklepienia głównego w celu umożliwienia wykonania okna lub drzwi w ścianie powyżej wezgłowia sklepienia. Lunety mają najczęściej przekrój kolebkowy, czasem też kulisty, stożkowy lub elipsoidalny.
Portal to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych. Ozdoba w zależności od epoki zróżnicowana pod względem architektonicznym.
Polichromia - wielobarwna ozdoba malarska ścian, sufitów, podniebienia sklepień, rzeźb stosowana do dekoracji wewnętrznych i zewnętrznych. Polichromie wykonywano nie tylko na materiałach kamiennych i tynkach, ale także na drewnie, wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń w budownictwie sakralnym i świeckim.
Barok (z por. barocco - "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque - "bogactwo ozdób") główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Rokoko - styl, nurt w sztuce, zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce (rocaille - muszla zdobiąca grotę), rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie. Wywodzi się z baroku, występujący w Europie około połowy XVIII wieku. Odznacza się lekkością i dekoracyjnością form, swobodną kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi). Styl rokokowy najsilniej rozwinął się we Francji.
Źródło: pl.wikipedia.org
