Program funkcjonalny willi, a także jej układ przestrzenny, był dość często stosowany w Polsce pod koniec XVII stulecia w magnackich rezydencjach w miastach i poza nimi. Willa była parterowa, dwutraktowa z trzema zbliżonymi do kwadratu pomieszczeniami w każdym trakcie i czterema alkierzami na narożnikach. Po środku znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne – hall i salon, pozostałe pomieszczenia miały charakter apartamentów mieszkalnych. Nad częścią środkową i pawilonami najprawdopodobniej była jeszcze jedna, niewysoka kondygnacja – mezzanino. Główną elewacją była elewacja zachodnia, otwierająca willę ku rzece, przy której założono nowy, tarasowy ogród. Wielopolski kontaktował się z Tylmanem z Gameren, jest więc wielce prawdopodobne autorstwo: albo samego Tylmana, albo kogoś z jego kręgu. Jan Wielopolski willi nie ukończył, sprzedając Sobków przed 1683 rokiem Sarbiewskim, którzy budowy nie kontynuowali, zamieszkując w starym, renesansowym obiekcie. Budowę willi dokończyli następni właściciele, Myszkowscy, zaś wnętrza ukończył dopiero Felicjan Szaniawski, władający Sobkowem od roku 1725.
Pierwszy etap przebudowy willi na pałac nastąpił po roku 1750, a zawdzięczamy go Annie z Ossolińskich Szaniawskiej. Polegał on głównie na budowie od strony południowej, pomiędzy alkierzami, trójprzęsłowej, otwartej galerii zwieńczonej półkolistym tympanonem. Takie rozwiązanie sprawiło, że ta elewacja stała się wówczas najważniejszą. Projekt tej fasady przypisuje się Ferdynandowi Naxowi. W etapie drugim, którego inicjatorem był Konstanty Felicjan Szaniawski, od strony zachodniej (czyli od rzeki) wyburzono pawilony, a na głównej osi tej elewacji dobudowano czterokolumnowy portyk. Portyk był nieznacznie wysunięty z lica elewacji, a zaznaczone zdwojonymi pilastrami skrajne jej partie, także trudno uznać za ryzality. Od północy dobudowano dwuprzęsłową galerię, podobnie jak stało się to wcześniej od strony południowej.
Z inwentarza z roku 1799 dowiadujemy się, że pałac jest: „...nowo wymurowany jeszcze niedokończony, w którym jest galerii 2, sieni 5, pokojów kompanii wielkich 2, mniejszych 9, sal 4...”. Zmianie uległo także otoczenie pałacu – wszystkie pozostałe obiekty położone w obrębie murów otrzymały funkcje gospodarcze i pomocnicze w stosunku do umieszczonej centralnie rezydencji. Zmianie uległ też główny wjazd do rezydencji. By poprowadzić go na osi podjazdu do zachodniej elewacji, wykonano w starym budynku fortalicji sklepiony przejazd, przebito otwory bramne i wstawiono w nie portale, zabrane z miejsca, gdzie była dawniej brama. Wiek XIX i zdecydowana większość wieku XX nie były dla sobkowskich obiektów pomyślne - popadały coraz głębiej w ruinę. Dopiero ostatnie lata pozwalają mieć nadzieję, że zespół budowli stojących w obrębie dawnej fortalicji znowu powróci do świetności.
Tekst: Roman Mirowski
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Alkierz - czworoboczny narożnik wyraźnie występujący z bryły budynku, wyodrębniony dachem, niekiedy wyższy od korpusu głównego i wówczas zwany basztą (wieżą) alkierzową. Alkierzem nazywano również izbę w takim narożniku, kwadratową lub prostokątną, wydzieloną w bryle budynku lub dobudowaną do niego, wystającą przed lico. W budownictwie wiejskim alkierzem określano małą izdebkę przy dużej izbie.
Mezzanino (mezanin, mezonin, półpiętro; wł. mezzanino, od mezzano – środkowy) – niska kondygnacja między piętrami (często między parterem a pierwszym piętrem) pojawiająca się w architekturze pałacowej. Powierzchnia przeznaczona na pokoje gościnne, dla służby lub dzieci.
Pilaster to ustawiony przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) filar, nieznacznie występujący przed lico ściany. Pełni on zarówno funkcję konstrukcyjną (podpora), jak też dekoracyjną (rozczłonkowuje ścianę). Podobnie jak kolumna składa się z głowicy, gładkiego lub kanelowanego trzonu oraz czasami z bazy i cokołu. Stosowano również pilastry zwielokrotnione (tworzyły je nałożone na siebie, coraz węższe pilastry).
Portyk (łac. porticus) - budynek na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierały dach zamknięty z jednej strony ścianą. Czasami zdarzały się portyki kilkupiętrowe. Portyk to także otwarty ganek kolumnowy lub filarowy, który poprzedza wejście, tworząc główną część fasady budynku. Jeśli stanowi przód elewacji nazywa się go prostylem, a gdy jest w głębi budynku nosi miano in antis.
Renesans (odrodzenie) w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku. Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np. między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca epoki średniowiecznej.
Ryzalit – występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach. W rzucie poziomym może mieć kształt prostokąta lub półkola. Ryzality ożywiają elewację i zwiększają powierzchnię pomieszczeń. Popularne od renesansu w architekturze pałaców, później stosowane także przy budowie domów wielorodzinnych.
Tympanon - wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stosowane w architekturze klasycznej i budowlach nowożytnych; w architekturze romańskiej i gotyckiej półokrągłe lub ostrołukowe pole w górnej części portalu nad nadprożem, zdobione reliefem.
Źródło: pl.wikipedia.org
Pierwszy etap przebudowy willi na pałac nastąpił po roku 1750, a zawdzięczamy go Annie z Ossolińskich Szaniawskiej. Polegał on głównie na budowie od strony południowej, pomiędzy alkierzami, trójprzęsłowej, otwartej galerii zwieńczonej półkolistym tympanonem. Takie rozwiązanie sprawiło, że ta elewacja stała się wówczas najważniejszą. Projekt tej fasady przypisuje się Ferdynandowi Naxowi. W etapie drugim, którego inicjatorem był Konstanty Felicjan Szaniawski, od strony zachodniej (czyli od rzeki) wyburzono pawilony, a na głównej osi tej elewacji dobudowano czterokolumnowy portyk. Portyk był nieznacznie wysunięty z lica elewacji, a zaznaczone zdwojonymi pilastrami skrajne jej partie, także trudno uznać za ryzality. Od północy dobudowano dwuprzęsłową galerię, podobnie jak stało się to wcześniej od strony południowej.
Z inwentarza z roku 1799 dowiadujemy się, że pałac jest: „...nowo wymurowany jeszcze niedokończony, w którym jest galerii 2, sieni 5, pokojów kompanii wielkich 2, mniejszych 9, sal 4...”. Zmianie uległo także otoczenie pałacu – wszystkie pozostałe obiekty położone w obrębie murów otrzymały funkcje gospodarcze i pomocnicze w stosunku do umieszczonej centralnie rezydencji. Zmianie uległ też główny wjazd do rezydencji. By poprowadzić go na osi podjazdu do zachodniej elewacji, wykonano w starym budynku fortalicji sklepiony przejazd, przebito otwory bramne i wstawiono w nie portale, zabrane z miejsca, gdzie była dawniej brama. Wiek XIX i zdecydowana większość wieku XX nie były dla sobkowskich obiektów pomyślne - popadały coraz głębiej w ruinę. Dopiero ostatnie lata pozwalają mieć nadzieję, że zespół budowli stojących w obrębie dawnej fortalicji znowu powróci do świetności.
Tekst: Roman Mirowski
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Alkierz - czworoboczny narożnik wyraźnie występujący z bryły budynku, wyodrębniony dachem, niekiedy wyższy od korpusu głównego i wówczas zwany basztą (wieżą) alkierzową. Alkierzem nazywano również izbę w takim narożniku, kwadratową lub prostokątną, wydzieloną w bryle budynku lub dobudowaną do niego, wystającą przed lico. W budownictwie wiejskim alkierzem określano małą izdebkę przy dużej izbie.
Mezzanino (mezanin, mezonin, półpiętro; wł. mezzanino, od mezzano – środkowy) – niska kondygnacja między piętrami (często między parterem a pierwszym piętrem) pojawiająca się w architekturze pałacowej. Powierzchnia przeznaczona na pokoje gościnne, dla służby lub dzieci.
Pilaster to ustawiony przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) filar, nieznacznie występujący przed lico ściany. Pełni on zarówno funkcję konstrukcyjną (podpora), jak też dekoracyjną (rozczłonkowuje ścianę). Podobnie jak kolumna składa się z głowicy, gładkiego lub kanelowanego trzonu oraz czasami z bazy i cokołu. Stosowano również pilastry zwielokrotnione (tworzyły je nałożone na siebie, coraz węższe pilastry).
Portyk (łac. porticus) - budynek na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierały dach zamknięty z jednej strony ścianą. Czasami zdarzały się portyki kilkupiętrowe. Portyk to także otwarty ganek kolumnowy lub filarowy, który poprzedza wejście, tworząc główną część fasady budynku. Jeśli stanowi przód elewacji nazywa się go prostylem, a gdy jest w głębi budynku nosi miano in antis.
Renesans (odrodzenie) w architekturze stanowił odzwierciedlenie poglądów filozoficznych odrodzenia, poszukujących wzorców w świecie antycznym. Renesans otworzył erę nowożytną w sztuce i trwał od schyłku średniowiecza do początków baroku. Ponieważ różnice czasowe rozkwitu renesansu w różnych krajach są ogromne (np. między Włochami i Europą Północną), nie jest możliwe ustalenie jednolitych dat, w których panował, na ogół przyjmuje się, że rozwijał się on w danym kraju od końca epoki średniowiecznej.
Ryzalit – występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach. W rzucie poziomym może mieć kształt prostokąta lub półkola. Ryzality ożywiają elewację i zwiększają powierzchnię pomieszczeń. Popularne od renesansu w architekturze pałaców, później stosowane także przy budowie domów wielorodzinnych.
Tympanon - wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stosowane w architekturze klasycznej i budowlach nowożytnych; w architekturze romańskiej i gotyckiej półokrągłe lub ostrołukowe pole w górnej części portalu nad nadprożem, zdobione reliefem.
Źródło: pl.wikipedia.org
