Tymczasem, od roku 1949 Zespół Dokumentacji Sztuki Ludowej Instytutu Sztuki PAN w Krakowie prowadził terenowe badania etnograficzne na obszarze ówczesnego województwa kieleckiego. Na bazie gromadzonych wtedy dokumentacji zostały przygotowane „Założenia programowe muzeum skansenowskiego w Kielcach", wraz z wykazem przewidzianych do przeniesienia obiektów. Opracowanie to autorstwa prof. dr Romana Reinfussa, powstało w roku 1957. Jednak lokalne uwarunkowania okazały się niekorzystne dla budowy skansenu. Utworzono więc tylko punkt etnograficzny w Bielinach, w chałupie z 1789 roku, wykupionej przez Muzeum Świętokrzyskie w Kielcach, a dzięki ówczesnemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków, Andrzejowi Michałowskiemu uratowano in situ unikalną zagrodę małomiasteczkową z 1809 roku w Bodzentynie, chałupę wiejską w Kakoninie i kamienny wiatrak typu holenderskiego w Szwarszowicach. Do skansenu trafiła z czasem tylko chałupa z Bielin, a pozostałe 3 obiekty pozostają w terenie pod opieką Muzeum Wsi Kieleckiej.
W roku 1970 Biuro Dokumentacji Zabytków, a równocześnie - Pracownia Dokumentacji Etnograficznej w kieleckim oddziale PKZ, nowymi badaniami terenowymi objęły nie tylko budownictwo ludowe, ale i wyposażenie; regionalnych zagród. Wyniki badań wraz z materiałami zebranymi przez Muzeum Świętokrzyskie przyczyniły się do opracowania zaktualizowanych założeń kieleckie¬go skansenu. W roku 1971 dokonał tego autor wcześniejszej koncepcji, prof. dr Roman Reinfuss.
Muzeum Wsi Kieleckiej powołano do życia w sierpniu 1976 roku. Lokalizację skansenu zatwierdzono na nieurodzajnych ziemiach w Tokarni koło Chęcin, przy trasie E-77, 22km na południe od Kielc. Realizację założeń rozpoczęto w roku 1977.
Jednak Park Etnograficzny w Tokarni do dziś pozostaje „muzeum w budowie" – z zaplanowanych 80 obiektów dotychczas udostępniono 30.
Skansen w Tokarni ma charakter ponadregionalny i obejmuje dokumentowaniem i gromadzeniem zbiorów zabytki kultury ludowej, budownictwa ludowego, z kilku sąsiadujących ze sobą regionów powiązanych więzią kulturową i historyczną a niezależnych od granic administracyjnych, w obszarze nieco szerszym niż obecne granice województwa świętokrzyskiego. Obszar ten dzieli się na cztery podstawowe jednostki fizjograficzno - etnograficzne: świętokrzyską, wyżynną, lessową i nadwiślańską. Powyższe zróżnicowanie znajduje odbicie w fizjografii Kielecczyzny, gdzie wyróżniamy odpowiednio: wzniesienie Gór Świętokrzyskich, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Sandomierską i Nieckę Nidziańską.
Na przełomie XVIII i XIX wieku, a więc w okresie czasu, który jest już objęty działalnością Muzeum Wsi Kieleckiej - kształt osiedli wiejskich na wspomnianym terenie był zróżnicowany. Najpowszechniejsze były wsie: rzędowe po-komasacyjne, zwłaszcza na terenach nadwiślańskich i w regionie świętokrzyskim, wielodrożnice i owalnice na terenach lessowych w okolicach Sandomierza, i wsie ulicowe na terenach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Na całym obszarze dominowała zagroda wielobudynkowa z wyodrębnionym budynkiem mieszkalnym, budynkiem inwentarskim i najbardziej oddaloną stodołą.
Najczęstszym usytuowaniem budynków w zagrodzie był układ trójboczny lub o planie litery „L". Chałupa zwykle stała frontem na południe bez względu na stosunek do drogi. Zagrody jednobudynkowe mieszczące wszystkie funkcje - mieszkalne, gospodarcze i inwentarskie pod jednym dachem, występowały przeważnie w dawnych powiatach południowo-zachodnich tj. włoszczowskim, jędrzejowskim i pińczowskim, i związane były z gospodarstwami niezamożnymi.
Zwarte zagrody typu okólnego, zamknięte w ścisły czworobok, wznoszono na terenie Gór Świętokrzyskich i na południu Kielecczyzny w okolicach Włoszczowej, Jędrzejowa i Miechowa. Częściej budowali je zamożni gospodarze.
We wszystkich regionach najczęściej występującymi budynkami przemysłu wiejskiego były młyny (wodne i wietrzne), kuźnic, olejarnie.
Podstawowym materiałem budowlanym na terenie całej Kielecczyzny było drewno.
Układ wnętrz chałup wiejskich miał trzy podstawowe formy. Najdawniej i najczęściej występował układ jednotraktowy, trójpomieszczeniowy, asymetryczny z izbą usytuowaną centralnie, szerokofrontowy, o podstawowym planie po¬mieszczeń: sień - izba - komora. Drugi typ układu wnętrz reprezentuje chałupa jednotraktowa, szerokofrontowa z centralnie usytuowaną sienią, oddzielającą izbę od komory lub stajni, lub drugiej izby i komory. Ten typ występował najczęściej na południu Kielecczyzny, podobnie jak pochodne - dwuizbowe, dwutraktowe chałupy krakowskie i sandomierskie. Warto wiedzieć, że domy wąskofrontowe na terenie Polski występowały powszechnie tylko w pasie o prze¬biegu: Pomorze Wschodnie - okolice Bydgoszczy i Poznania - okolice Lodzi -Kielecczyzna - nadwiślańskie tereny lubelskiego i rzeszowskiego. Trzecią formą był półtora- lub dwutraktowy układ z sienią umieszczoną narożnie, w przedłużeniu której znajdowała się komora oraz po przeciwnej stronie izba, dwie izby lub izba i stajnia. Takie rozplanowanie częściej występowało na terenach północnych i było związane z domami dla robotników zakładów przemysłowych w okolicach Kielc, Suchedniowa, Końskich. Na południu występowało sporadycznie.
W I Rzeczypospolitej dwór z folwarkiem był powszechnym elementem wiejskiego pejzażu tak w skali kraju, jak i w wymiarze regionalnym. Dlatego też w skansenie nie mogło zabraknąć dworu z zespołem budynków folwarcznych.
Usytuowana w pobliżu rynku grupa budynków sakralnych to kościół, dzwonnica, plebania i dom organisty. Drewniany kościół był więc jeszcze w XIX-wiecznej regionalnej wsi nieodłączną częścią krajobrazu.
Odtworzenie w Muzeum Wsi Kieleckiej realiów wiejskiego życia i zajęć ludności dokonuje się przede wszystkim przez naturalne wyposażenie wnętrz, chałup, budynków gospodarczych oraz warsztatów rzemieślniczych.
Przedział czasowy w jakim działa Muzeum, obejmuje okres mniej więcej od początku XVIII wieku do lat międzywojennych XX wieku. Dolną granicę wyznaczają tu najstarsze pozyskane obiekty architektoniczne, ale górna pozostaje w zasadzie umowna.
www.mwk.com.pl
Tekst: Tomasz Dzikowski, „Park Etnograficzny w Tokarni”, Kielce 1999
W roku 1970 Biuro Dokumentacji Zabytków, a równocześnie - Pracownia Dokumentacji Etnograficznej w kieleckim oddziale PKZ, nowymi badaniami terenowymi objęły nie tylko budownictwo ludowe, ale i wyposażenie; regionalnych zagród. Wyniki badań wraz z materiałami zebranymi przez Muzeum Świętokrzyskie przyczyniły się do opracowania zaktualizowanych założeń kieleckie¬go skansenu. W roku 1971 dokonał tego autor wcześniejszej koncepcji, prof. dr Roman Reinfuss.
Muzeum Wsi Kieleckiej powołano do życia w sierpniu 1976 roku. Lokalizację skansenu zatwierdzono na nieurodzajnych ziemiach w Tokarni koło Chęcin, przy trasie E-77, 22km na południe od Kielc. Realizację założeń rozpoczęto w roku 1977.
Jednak Park Etnograficzny w Tokarni do dziś pozostaje „muzeum w budowie" – z zaplanowanych 80 obiektów dotychczas udostępniono 30.
Skansen w Tokarni ma charakter ponadregionalny i obejmuje dokumentowaniem i gromadzeniem zbiorów zabytki kultury ludowej, budownictwa ludowego, z kilku sąsiadujących ze sobą regionów powiązanych więzią kulturową i historyczną a niezależnych od granic administracyjnych, w obszarze nieco szerszym niż obecne granice województwa świętokrzyskiego. Obszar ten dzieli się na cztery podstawowe jednostki fizjograficzno - etnograficzne: świętokrzyską, wyżynną, lessową i nadwiślańską. Powyższe zróżnicowanie znajduje odbicie w fizjografii Kielecczyzny, gdzie wyróżniamy odpowiednio: wzniesienie Gór Świętokrzyskich, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Sandomierską i Nieckę Nidziańską.
Na przełomie XVIII i XIX wieku, a więc w okresie czasu, który jest już objęty działalnością Muzeum Wsi Kieleckiej - kształt osiedli wiejskich na wspomnianym terenie był zróżnicowany. Najpowszechniejsze były wsie: rzędowe po-komasacyjne, zwłaszcza na terenach nadwiślańskich i w regionie świętokrzyskim, wielodrożnice i owalnice na terenach lessowych w okolicach Sandomierza, i wsie ulicowe na terenach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Na całym obszarze dominowała zagroda wielobudynkowa z wyodrębnionym budynkiem mieszkalnym, budynkiem inwentarskim i najbardziej oddaloną stodołą.
Najczęstszym usytuowaniem budynków w zagrodzie był układ trójboczny lub o planie litery „L". Chałupa zwykle stała frontem na południe bez względu na stosunek do drogi. Zagrody jednobudynkowe mieszczące wszystkie funkcje - mieszkalne, gospodarcze i inwentarskie pod jednym dachem, występowały przeważnie w dawnych powiatach południowo-zachodnich tj. włoszczowskim, jędrzejowskim i pińczowskim, i związane były z gospodarstwami niezamożnymi.
Zwarte zagrody typu okólnego, zamknięte w ścisły czworobok, wznoszono na terenie Gór Świętokrzyskich i na południu Kielecczyzny w okolicach Włoszczowej, Jędrzejowa i Miechowa. Częściej budowali je zamożni gospodarze.
We wszystkich regionach najczęściej występującymi budynkami przemysłu wiejskiego były młyny (wodne i wietrzne), kuźnic, olejarnie.
Podstawowym materiałem budowlanym na terenie całej Kielecczyzny było drewno.
Układ wnętrz chałup wiejskich miał trzy podstawowe formy. Najdawniej i najczęściej występował układ jednotraktowy, trójpomieszczeniowy, asymetryczny z izbą usytuowaną centralnie, szerokofrontowy, o podstawowym planie po¬mieszczeń: sień - izba - komora. Drugi typ układu wnętrz reprezentuje chałupa jednotraktowa, szerokofrontowa z centralnie usytuowaną sienią, oddzielającą izbę od komory lub stajni, lub drugiej izby i komory. Ten typ występował najczęściej na południu Kielecczyzny, podobnie jak pochodne - dwuizbowe, dwutraktowe chałupy krakowskie i sandomierskie. Warto wiedzieć, że domy wąskofrontowe na terenie Polski występowały powszechnie tylko w pasie o prze¬biegu: Pomorze Wschodnie - okolice Bydgoszczy i Poznania - okolice Lodzi -Kielecczyzna - nadwiślańskie tereny lubelskiego i rzeszowskiego. Trzecią formą był półtora- lub dwutraktowy układ z sienią umieszczoną narożnie, w przedłużeniu której znajdowała się komora oraz po przeciwnej stronie izba, dwie izby lub izba i stajnia. Takie rozplanowanie częściej występowało na terenach północnych i było związane z domami dla robotników zakładów przemysłowych w okolicach Kielc, Suchedniowa, Końskich. Na południu występowało sporadycznie.
W I Rzeczypospolitej dwór z folwarkiem był powszechnym elementem wiejskiego pejzażu tak w skali kraju, jak i w wymiarze regionalnym. Dlatego też w skansenie nie mogło zabraknąć dworu z zespołem budynków folwarcznych.
Usytuowana w pobliżu rynku grupa budynków sakralnych to kościół, dzwonnica, plebania i dom organisty. Drewniany kościół był więc jeszcze w XIX-wiecznej regionalnej wsi nieodłączną częścią krajobrazu.
Odtworzenie w Muzeum Wsi Kieleckiej realiów wiejskiego życia i zajęć ludności dokonuje się przede wszystkim przez naturalne wyposażenie wnętrz, chałup, budynków gospodarczych oraz warsztatów rzemieślniczych.
Przedział czasowy w jakim działa Muzeum, obejmuje okres mniej więcej od początku XVIII wieku do lat międzywojennych XX wieku. Dolną granicę wyznaczają tu najstarsze pozyskane obiekty architektoniczne, ale górna pozostaje w zasadzie umowna.
www.mwk.com.pl
Tekst: Tomasz Dzikowski, „Park Etnograficzny w Tokarni”, Kielce 1999
