W wieku XIV, po zjednoczeniu Polski, ranga Sandomierza obniżyła się a gród stał się siedzibą starosty i czasową rezydencja podróżujących władców. W roku 1349 na skutek najazdu Litwinów, zamek pali się. Podczas odbudowy powstaje nowy, murowany zamek - prawdopodobnie około połowy XIV wieku. Kronikarz Janko z Czarnkowa wymienia go jako jeden z 32 zamków króla Kazimierza. Kształt zamku z tego okresu nie jest dokładnie znany. Wiadomo że obwarowania zamkowe sprzężone były z miejskimi a dominantę założenia stanowiła wysoka wieża, której fundamenty odsłonięto dopiero niedawno / lata 80./.
W drugiej połowie XV stulecia, gdy na zamku „urzędował” starosta Rafał z Jarosławia, przebudowano skrzydło południowe zwane „domus versus Vistulam” - z tego okresu pochodzi zachowana do dziś wieża południowo-zachodnia. W inwentarzu z roku 1510 opisującym zamek, czytamy: brama ze zbrojownia w której 95 hakownic, dom na przeciw Wisły, dom kamienny (”domus lapidea”) z kaplicą; na podzamczu browar, kuchnia, młyn konny i spichlerz.
Król Zygmunt I polecił w roku 1513 Stanisławowi Szafrańcowi zburzyć nadwątlone budynki a prace nad przebudową powierzył mistrzowi Benedyktowi Sandomierzaninowi, znanemu z prac nad przebudową Wawelu czy budową zamku-wieży w Piotrkowie. Wymienia się także nazwiska muratora Krzysztofa Ginthera i cieśli Hanusza, pracujących pod nadzorem Jana z Wiślicy, koprzywnickiego prepozyta. Zbudowano skrzydło południowe i zaczęto wznosić skrzydło zachodnie, zakończone przez mistrza Klimunta w latach 1564 - 66. Rozpoczęto też budowę wieży południowo-zachodniej, bramy i murów.
W roku 1586 Stefan Batory zleca prowadzenie prac Santi Gucciemu, ale nagła śmierć króla nie pozwoliła na kontynuację prac. Podwyższono jednak skrzydło zachodnie, zakończono wieżę południowo-zachodnią i bramę. Kolejne roboty prowadzono w latach 1617-36 - z tego okresu pochodzi portal według projektu Macieja Trapoli, nadwornego architekta Lubomirskich. W efekcie tych prac zamek posiadał trzy skrzydła mieszkalne zamykające dziedziniec z trzech stron. Od strony miasta dziedziniec ograniczony był murem kurtynowym z bramą. Wjazd prowadził poprzez drewniany most przerzucony ponad parowem.
Tragicznym dla sandomierskiego zamku okazał się rok 1656. Podczas wycofywania się z zamku i przekazywania go polskiej załodze, Szwedzi wysadzili zamek w powietrze. Zniszczenia były ogromne. Właściwie ocalały tylko fragmenty skrzydła południowego oraz skrzydło zachodnie z wieżami, które stało się podstawą odbudowy. W latach 1680-88, w czasach króla Jana III, powstał wolnostojący budynek w typie pałacowym, ale stanowiący już nie rezydencje, lecz urząd. Mieścił on archiwum, biura starosty i pomieszczenia gospodarcze.
Pod koniec wieku XVIII Austriacy umieścili na zamku sąd kryminalny i więzienie. Po Kongresie Wiedeńskim więzienie mieściło się w budynku głównym, toteż w roku 1820 pozostałe obiekty postanowiono rozebrać. W ten sposób powstał za murami rozległy, regularny w planie dziedziniec. Funkcja więzienna utrzymała się w zasadzie aż do roku 1959 kiedy zamek poddano najpierw gruntownym badaniom a później odbudowie. Od połowy lat osiemdziesiątych mieści się tu okręgowe muzeum.
Tekst: Roman Mirowski,
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Palatium (łac. – wzgórze rzymskie Palatyn) - nazwa używana dla określenia starożytnego lub średniowiecznego głównego budynku zamku (nm. Palas), pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku znajdowały się: sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa.
Portal to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych. Ozdoba w zależności od epoki zróżnicowana pod względem architektonicznym.
Źródło: pl.wikipedia.org
W drugiej połowie XV stulecia, gdy na zamku „urzędował” starosta Rafał z Jarosławia, przebudowano skrzydło południowe zwane „domus versus Vistulam” - z tego okresu pochodzi zachowana do dziś wieża południowo-zachodnia. W inwentarzu z roku 1510 opisującym zamek, czytamy: brama ze zbrojownia w której 95 hakownic, dom na przeciw Wisły, dom kamienny (”domus lapidea”) z kaplicą; na podzamczu browar, kuchnia, młyn konny i spichlerz.
Król Zygmunt I polecił w roku 1513 Stanisławowi Szafrańcowi zburzyć nadwątlone budynki a prace nad przebudową powierzył mistrzowi Benedyktowi Sandomierzaninowi, znanemu z prac nad przebudową Wawelu czy budową zamku-wieży w Piotrkowie. Wymienia się także nazwiska muratora Krzysztofa Ginthera i cieśli Hanusza, pracujących pod nadzorem Jana z Wiślicy, koprzywnickiego prepozyta. Zbudowano skrzydło południowe i zaczęto wznosić skrzydło zachodnie, zakończone przez mistrza Klimunta w latach 1564 - 66. Rozpoczęto też budowę wieży południowo-zachodniej, bramy i murów.
W roku 1586 Stefan Batory zleca prowadzenie prac Santi Gucciemu, ale nagła śmierć króla nie pozwoliła na kontynuację prac. Podwyższono jednak skrzydło zachodnie, zakończono wieżę południowo-zachodnią i bramę. Kolejne roboty prowadzono w latach 1617-36 - z tego okresu pochodzi portal według projektu Macieja Trapoli, nadwornego architekta Lubomirskich. W efekcie tych prac zamek posiadał trzy skrzydła mieszkalne zamykające dziedziniec z trzech stron. Od strony miasta dziedziniec ograniczony był murem kurtynowym z bramą. Wjazd prowadził poprzez drewniany most przerzucony ponad parowem.
Tragicznym dla sandomierskiego zamku okazał się rok 1656. Podczas wycofywania się z zamku i przekazywania go polskiej załodze, Szwedzi wysadzili zamek w powietrze. Zniszczenia były ogromne. Właściwie ocalały tylko fragmenty skrzydła południowego oraz skrzydło zachodnie z wieżami, które stało się podstawą odbudowy. W latach 1680-88, w czasach króla Jana III, powstał wolnostojący budynek w typie pałacowym, ale stanowiący już nie rezydencje, lecz urząd. Mieścił on archiwum, biura starosty i pomieszczenia gospodarcze.
Pod koniec wieku XVIII Austriacy umieścili na zamku sąd kryminalny i więzienie. Po Kongresie Wiedeńskim więzienie mieściło się w budynku głównym, toteż w roku 1820 pozostałe obiekty postanowiono rozebrać. W ten sposób powstał za murami rozległy, regularny w planie dziedziniec. Funkcja więzienna utrzymała się w zasadzie aż do roku 1959 kiedy zamek poddano najpierw gruntownym badaniom a później odbudowie. Od połowy lat osiemdziesiątych mieści się tu okręgowe muzeum.
Tekst: Roman Mirowski,
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Palatium (łac. – wzgórze rzymskie Palatyn) - nazwa używana dla określenia starożytnego lub średniowiecznego głównego budynku zamku (nm. Palas), pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku znajdowały się: sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa.
Portal to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych. Ozdoba w zależności od epoki zróżnicowana pod względem architektonicznym.
Źródło: pl.wikipedia.org
