Niewiele zachowało się z kazimierzowskiego zamku w Międzygórzu - zaledwie fragmenty murów jego północno – wschodniego skrzydła. Ruiny położone są na wyniosłym cyplu o dość stromych zboczach, na prawym brzegu rzeki Opatówki, mniej więcej w połowie odległości pomiędzy Sandomierzem i Opatowem. Jednak chcąc dotrzeć do zamkowych ruin trzeba zjechać z głównej szosy i kilka kilometrów przejechać bocznymi drogami.
Zamek zbudował król Kazimierz Wielki, choć wielce prawdopodobna jest teza, że w tym samym co zamek miejscu znajdowało się wcześniej grodzisko pochodzące z czasów pierwszych Piastów. Długosz pisał, że król przekazał zamek zaraz po wybudowaniu (rok 1370) Janowi Zaklice, kanclerzowi Królestwa Polskiego, osobie cieszącej się szacunkiem i zaufaniem zarówno Kazimierza jak i jego następców na polskim tronie.
W rękach tego rodu pozostawał Międzygórz aż do pierwszych lat XVI stulecia. Wymieniani są w dokumentach przedstawiciele kilku pokoleń rodziny – ostatnim Zakliką z Międzygórza był Hieronim (syn wojewody Jakuba), który w roku 1508 sprzedał swe włości wraz z zamkiem Mikołajowi Kijeńskiemu. Kijeńscy władali Międzygórzem niezbyt długo, bowiem już w roku 1578 właścicielem dóbr był Stanisław Niedźwicki, poseł województwa sandomierskiego, który w imieniu mieszkańców Sandomierszczyzny złożył podpis na dokumencie Unii Lubelskiej. Spadkobiercą Stanisława w Międzygórzu był jego syn, Andrzej, podkomorzy sanocki, ale już w wieku XVII właścicielką jest Anna z Lubomirskich Sapieżyna. W roku 1783 zapisano: „zamczysko wielkie, puste, murowane na skale”. Potocki, ówczesny pan Międzygórza, już tu nie mieszkał, tym łatwiej zapewne przyszło mu odstąpić ruiny Wojciechowi Jawornickiemu. Do roku 1944 właściciele Międzygórza zmieniali się jeszcze kilkakrotnie; ostatnim z nich był Roman Cichocki.
Zamek miał plan prostokąta niewiele odbiegającego od kwadratu, o powierzchni 1100 m2. Wjazd do zamku prowadził poprzez most nad fosą i bramę. Skrzydła mieszkalne, wzniesione z kamienia łamanego (są na nim ślady tynku) – jedno na wprost bramy, a drugie na prawo od niej, ograniczały nieduży prostokątny dziedziniec wewnętrzny. Budynki miały jednotraktowy układ pomieszczeń i wysokość trzech kondygnacji. W przyziemiu znajdowały się tylko otwory strzelnicze, ale wyżej były już duże okna w rozglifionych, przesklepionych od wewnątrz wnękach.
Zapewniały one zamkowym komnatom dobre doświetlenie. Resztkowo zachowane obramowania okien są wykonane z ciosanego wapienia janikowskiego. Budynek nie miał gzymsów z kamienia ciosanego, a jedynie z cegły przyciosywanej. W narożach przyciosywano miejscowy bardzo twardy piaskowiec.
Trudno jest dziś powiedzieć jaki wpływ na ostateczny kształt przestrzenny międzygórskiego zamku miała budowla kazimierzowska a ile przypisać należy przebudowie dokonanej w czasach Niedźwickich (czy też Niedrzwickich, bo i taki zapis nazwiska właścicieli Międzygórza odnaleźć można w starych dokumentach). Po przebudowie zamek stał się rezydencją modną i nowoczesną, nie tracąc przy tym cech obronnych. Jednak regularność założenia świadczyć może, iż jego właściciele wyżej cenili wygodę i „reprezentacyjność” zamku niż jego obronność.
Tekst: Roman Mirowski, Agnieszka Markiton
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Glif - ukośne ścięcie krawędzi. Dla elementu budynku - np. słupa, filaru, belki tzw. fazowanie. Przy otworze okiennym (czasem drzwiowym) ukośne poprowadzenie ościeży - glifowanie. Glifowanie przy otworach okiennych pozwala na lepsze oświetlenie wnętrza.
Gzyms to pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Nierzadko pełni też funkcję ozdobną. W tym ostatnim przypadku gzyms tworzyć może kilka profilowanych listew z dodatkowymi ozdobami umieszczonymi nad lub pod listwami.
Zamek zbudował król Kazimierz Wielki, choć wielce prawdopodobna jest teza, że w tym samym co zamek miejscu znajdowało się wcześniej grodzisko pochodzące z czasów pierwszych Piastów. Długosz pisał, że król przekazał zamek zaraz po wybudowaniu (rok 1370) Janowi Zaklice, kanclerzowi Królestwa Polskiego, osobie cieszącej się szacunkiem i zaufaniem zarówno Kazimierza jak i jego następców na polskim tronie.
W rękach tego rodu pozostawał Międzygórz aż do pierwszych lat XVI stulecia. Wymieniani są w dokumentach przedstawiciele kilku pokoleń rodziny – ostatnim Zakliką z Międzygórza był Hieronim (syn wojewody Jakuba), który w roku 1508 sprzedał swe włości wraz z zamkiem Mikołajowi Kijeńskiemu. Kijeńscy władali Międzygórzem niezbyt długo, bowiem już w roku 1578 właścicielem dóbr był Stanisław Niedźwicki, poseł województwa sandomierskiego, który w imieniu mieszkańców Sandomierszczyzny złożył podpis na dokumencie Unii Lubelskiej. Spadkobiercą Stanisława w Międzygórzu był jego syn, Andrzej, podkomorzy sanocki, ale już w wieku XVII właścicielką jest Anna z Lubomirskich Sapieżyna. W roku 1783 zapisano: „zamczysko wielkie, puste, murowane na skale”. Potocki, ówczesny pan Międzygórza, już tu nie mieszkał, tym łatwiej zapewne przyszło mu odstąpić ruiny Wojciechowi Jawornickiemu. Do roku 1944 właściciele Międzygórza zmieniali się jeszcze kilkakrotnie; ostatnim z nich był Roman Cichocki.
Zamek miał plan prostokąta niewiele odbiegającego od kwadratu, o powierzchni 1100 m2. Wjazd do zamku prowadził poprzez most nad fosą i bramę. Skrzydła mieszkalne, wzniesione z kamienia łamanego (są na nim ślady tynku) – jedno na wprost bramy, a drugie na prawo od niej, ograniczały nieduży prostokątny dziedziniec wewnętrzny. Budynki miały jednotraktowy układ pomieszczeń i wysokość trzech kondygnacji. W przyziemiu znajdowały się tylko otwory strzelnicze, ale wyżej były już duże okna w rozglifionych, przesklepionych od wewnątrz wnękach.
Zapewniały one zamkowym komnatom dobre doświetlenie. Resztkowo zachowane obramowania okien są wykonane z ciosanego wapienia janikowskiego. Budynek nie miał gzymsów z kamienia ciosanego, a jedynie z cegły przyciosywanej. W narożach przyciosywano miejscowy bardzo twardy piaskowiec.
Trudno jest dziś powiedzieć jaki wpływ na ostateczny kształt przestrzenny międzygórskiego zamku miała budowla kazimierzowska a ile przypisać należy przebudowie dokonanej w czasach Niedźwickich (czy też Niedrzwickich, bo i taki zapis nazwiska właścicieli Międzygórza odnaleźć można w starych dokumentach). Po przebudowie zamek stał się rezydencją modną i nowoczesną, nie tracąc przy tym cech obronnych. Jednak regularność założenia świadczyć może, iż jego właściciele wyżej cenili wygodę i „reprezentacyjność” zamku niż jego obronność.
Tekst: Roman Mirowski, Agnieszka Markiton
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Glif - ukośne ścięcie krawędzi. Dla elementu budynku - np. słupa, filaru, belki tzw. fazowanie. Przy otworze okiennym (czasem drzwiowym) ukośne poprowadzenie ościeży - glifowanie. Glifowanie przy otworach okiennych pozwala na lepsze oświetlenie wnętrza.
Gzyms to pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Nierzadko pełni też funkcję ozdobną. W tym ostatnim przypadku gzyms tworzyć może kilka profilowanych listew z dodatkowymi ozdobami umieszczonymi nad lub pod listwami.
