1.Czym jest? - Definicja
Forma wypowiedzi przedstawiająca postać, określająca jej wygląd, zachowanie, psychikę, relacje ze światem. Charakterystyka prezentując postać, analizuje i interpretuje jej zachowania, określa właściwości charakteru i postawy, ukazuje koleje życia, ujawnia motywy (psychologiczne, społeczne, biologiczne, metafizyczne, fantastyczne) leżące u podstaw zachowania.
Jest formą złożoną, obejmuje elementy opowiadania, opisu, rozprawki i oceny.
2.Rodzaje charakterystyki:
A.
Ze względu na sposób charakteryzowania wyróżniamy charakterystykę:
- bezpośrednią - narrator wprost prezentuje postać
- pośrednią - wiedza o postaci wynika z ukazanych myśli, wypowiedzi i zachowań postaci oraz z komentarzy innych osób. Czytelnik samodzielnie na tej podstawie tworzy sobie obraz postaci.
B.
Ze względu na charakteryzowany obszar wyróżniamy charakterystykę:
- zewnętrzną - przedstawiającą powierzchowność postaci, czyli jej wygląd oraz zachowanie
- wewnętrzną - przedstawiającą psychikę, światopogląd, życie wewnętrzne i charakter postaci
C.
Ze względu na przedmiot charakterystyki wyróżniamy charakterystykę:
- indywidualną
- zbiorową
- porównawczą
- autocharakterystykę-charakterystykę dokonaną przez samą postać
3. Przykłady literackie:
Charakterystyka bezpośrednia, zewnętrzna, indywidualna:
Była to urodziwa panna o płowych włosach, bladawej cerze i delikatnych rysach. Miała piękność białego kwiatu. Żałobna suknia dodawała jej powagi.
(H. Sienkiewicz Potop)
Charakterystyka pośrednia, zewnętrzna, zbiorowa:
Dziwni to byli żołnierze, z którymi rotmistrzowie niełatwo do sprawy przyjść mogli. Stawał na przykład towarzysz z kopią na dziewiętnaście stóp długa i w pancerzu na piersiach, ale w słomianym kapeluszu „dla chłodu" na głowie; inny w czasie musztry na gorąco narzekał, inny ziewał, jadł lub pił, inny pachołka wołał, a wszyscy w szeregu nie poczytywali za rzecz zdrożną gawędzić tak głośno, że rozkazów oficerów nikt dosłyszeć nie mógł. I trudno było dyscyplinę wprowadzać, bo się o nią brać urażała mocno, jako godności obywatelskiej przeciwną. Ogłaszano wprawdzie „artykuły", ale ich słuchać nie chciano.
(H. Sienkiewicz Potop)
Charakterystyka pośrednia, wewnętrzna, indywidualna:
Wojewoda położył ręce na kolanach i spojrzał bystro wprost w oczy Skrzetuskiemu, jakby chciał w nich jakąś ukrytą myśl wyczytać.
- Tedy po co my tu przyszli? Czy waćpan nie myślisz, że lepiej się poddać? Zapłonął na to pan Stanisław i odrzekł:
- Jeśli mi taka myśl w głowie powstała, każże mnie wasza miłość na pal wbić. Na pytanie, czy wierzę w wiktorię, odpowiadam jako żołnierz: nie wierzę! - ale po cośmy tu przyszli, to inna materia, na którą jako obywatel odpowiadam: po to, abyśmy nieprzyjacielowi wstręt pierwszy dali, abyśmy zatrzymawszy go na sobie, pozwolili resz-cie kraju opatrzyć się i wystąpić, abyśmy ciałami naszymi wstrzymali najazd póty, póki jeden na drugim nie padniem!
(H. Sienkiewicz Potop)
Charakterystyka pośrednia, wewnętrzna, indywidualna:
Lecz tego wieczoru - dzień zbiegł szybko na natężonej pracy i na wielu życzeniach urodzinowych, serdecznych i pełnych czci - K. chciał natychmiast pójść do domu. W ciągu wszystkich krótkich przerw w pracy dziennej myślał o tym, nie zdając sobie dokładnie sprawy ze swoich myśli, miał wrażenie, że wypadki ranne spowodowały wielki nieporządek w całym mieszkaniu pani Grubach i że właśnie jego obecność jest niezbędna do przywrócenia porządku. Jeśli raz porządek zostanie przywrócony, zniknie wszelki ślad tych zdarzeń i wszystko wróci do swego starego trybu. Zwłaszcza nie należało bać się niczego ze strony owych trzech urzędników, którzy włączyli się z powrotem w wielką machinę urzędniczą banku i nie można było dostrzec, aby się zmienili. K. nieraz przywoływał ich do swego biura, pojedynczo i razem, tylko w tym celu, by ich obserwować, i za każdym razem odprawiał ich uspokojony.
(F. Kafka Proces)
4. Jak napisać własną pracę? Co w niej umieścić?
Uwzględnić w dowolnej kolejności punkty:
- przedstawienie postaci (np. imię ,nazwisko, wiek, pochodzenie, zawód, wykonywane zajęcie, w przypadku postaci literackiej można podać jej miejsce w utworze)
- cechy zewnętrzne (wygląd)
- cechy psychiczne (przeżycia, osobowość, wnętrze)
- relacje ze światem ( stosunek do ludzi i zwierząt)
- ocena postaci ( własny pogląd autora charakterystyki)
5. Prace przykładowe:
A.
Charakterystyka Andrzeja Kmicica
Andrzej Kmicic - chorąży orszański, potomek znacznego rodu. Jest postacią dynamiczną. Początkowo niecierpliwy, nieopanowany, gwałtowny, odważny aż do brawury, nie liczy się z prawem. Narrator tak komentuje jego zachowanie na początku powieści: „...Kmicic był sam swawolnikiem, w którym dusza kipiała ustawicznie". Zaletą bohatera jest niewątpliwie jego otwartość i szczerość. Kmicic uważa, że postępuje właściwie, twierdzi, że w Rzeczypospolitej liczą się odwaga i siła: „Każdy sobie pan w naszej Rzeczypospolitej: kto jeno ma szablę w garści i lada jaką partię zebrać potrafi. Co mi uczynią? Kogo ja się boję?" To już jednak dowodzi samowoli bohatera, jednego z typowych szlachciców, warchołów, którzy dbają jedynie o własne dobro. Trzeba przyznać, że jest świetnym żołnierzem, doskonałym dowódcą, którego kochają towarzysze broni. Umie ich trzymać w ryzach, boją się go, wiedza, że z Kmicicem nie ma żartów. Te cechy zauważa Wołodyjowski, dlatego chce pozyskać Kmicica do służby w wojskach króla.
Negatywne cechy bohatera bardzo szybko zauważa natomiast Oleńka, która otwarcie i dobitnie stwierdza: „Bo nie pójdę za człowieka, na którym ciężą łzy ludzkie i krew ludzka, którego palcami wytykają, banitem, rozbójnikiem zowią i za zdrajcę mają." Rzeczywiście postępowanie Kmicica, jego bezwzględność, buta, niesprawiedliwość i samowola zasługują na potępienie.
Od pewnego momentu bohater sam zaczyna dostrzegać swoje błędy. Po uczcie w Kiejdanach Kmicic wie, że Radziwiłł dopuścił się zdrady, a on przysiągł mu wierność. To go gnębi i choć słucha argumentów księcia Janusza, nie bardzo w nie wierzy. Ostatecznie przekonuje się o jego zamiarach w rozmowie z Bogusławem; wtedy już nie ma wątpliwości. Poznaje swoja pomyłkę, odczuwa głębokie rozterki wewnętrzne: „Oto pragnę obmyć się z grzechów moich, nowy żywot rozpocząć i ojczyźnie poczciwie służyć, ale nie wiem jak, bom głupi." - tak się modli pragnąc naprawić swoje błędy.
Zewnętrznym znakiem przemiany bohatera jest zmiana nazwiska. Odtąd jako Babinicz będzie starał się odpokutować własne winy. Wtedy okaże się, że jego zalety: ufność, wierność, prostolinijność, pokora, bezprzykładna odwaga pozwolą na odzyskanie dobrego imienia.
Odtąd Kmicic wyrzeka się prywaty i poświęcając się dla dobra ojczyzny ani przez moment nie myśli o sobie. „Ty się, Panie, nie dziwuj, że mi żal, bom był w wilię szczęśliwości mojej. Ale niech już tak będzie, jak ty rozporządzisz! (...) Niechże mi wszystko będzie policzone za to, żem księcia Bogusława oszczędził, nad czym płakała ojczyzna. Widzisz teraz, Panie, że to była ostatnia moja prywata. Już więcej nie będę, Ojcze miłościwy." - mówi w modlitwie, po otrzymaniu rozkazu wyruszenia na wojnę. Wiadomo, jak wiele kosztuje go wyrzeczenie się spotkania z Oleńką, ale bohater już nie ma wątpliwości, że właśnie lak należy uczynić. Istotę przemiany bohatera najlepiej oddają słowa Jana Kazimierza skierowane do Wołodyjowskiego: „Boś znal wielkiego żołnierza ale swawolnika i radziwiłłowskiego w zdradzie socjusza... A tu stoi Hektor częstochowski, któremu Jasna Góra po księdzu Kordeckim najwięcej zawdzięcza, tu stoi obrońca ojczyzny i sługa mój wierny, który mnie własną piersią zastawił i życie mi ocalił, (...). Taki to ów nowy Kmicic".
Dzięki wewnętrznej przemianie bohater w pełni zasłużył na rehabilitację i osobiste szczęście. Pojawia się na kartach powieści jako typowy szlachcic, odchodzi w blasku honorowego rycerza, otoczonego powszechnym szacunkiem i miłością.
(A. Popławska, [w:] H. Sienkiewicz, Potop, Wydawnictwo GREG, Kraków)
B.
Jacek Soplica jako główny bohater "Pana Tadeusza"
Gdyby losy Jacka Soplicy potoczyły się inaczej, inna musiałaby być treść epopei narodowej. Nie byłoby przecież pana Tadeusza, być może nie byłoby tajemnicy i kto inny musiałby wykonywać patriotyczną robotę emisariusza wśród szlachty. Dlatego uważam, że jest to najważniejszy bohater "Pana Tadeusza", że tajemniczość, jaka mu towarzyszy, rola, którą odgrywa politycznie, przeszłość, uczucia tej postaci stanowią o wartości dzieła A. Mickiewicza. Jaki był Jacek Soplica?
Był paliwodą, człowiekiem porywczym, dumnym i zakochanym. Dowodził rodziną Sopliców, więc zyskał sobie względy Stolnika, zainteresowanego głosami na wyborach sejmikowych. Był przystojnym, młodym szlachcicem, zyskał więc także względy córki Stolnika - Ewy Horeszkówny. Kiedy jednak Jacek poprosił o rękę panny - podano mu "czarną polewkę". Odmowa pociągnꬳa za sobą tragiczne skutki: ślub Jacka z przypadkową kobietą, pragnienie zemsty, pijaństwo, poniżenie. Niczym było to jednak w porównaniu ze zbrodnią, jakiej dokonał. W czasie napadu Moskali na zamek Horeszki, wiedziony gwałtownym uczuciem, Jacek Soplica strzelił do Stolnika i zabił go. Został okrzyknięty nie tylko mordercą, lecz i zdrajcą... Moskale zaczęli uważać Jacka za swego stronnika, lecz Jacek nie dał się "przemoskwicić", wyjechał z kraju i włączył się do walki o wolność. Córkę Stolnika wraz z mężem wywieziono na Sybir, gdzie zmarła. Zosią, jej córką, zaopiekował się Jacek Soplica. Wrócił on do kraju pod nazwiskiem księdza Robaka, w stroju zakonnym. Zaczął przygotowywać tutejszą szlachtę do powstania wspomagającego Napoleona. Nie dane mu było jednak dożyć tej chwili. Śmiertelnie ranny w bitwie z Moskalami, Jacek Soplica wyspowiadał się przed swoim bratem oraz Gerwazym i zmarł.
Zapytajmy raz jeszcze: kim był? Czy zdrajcą, kłótnikiem, egoistą i hulaką? Czy patriotą, wiernym, uczuciowym, odważnym, poważanym, ukochanym przez Ewę? Czy zdołał odpokutować błędy młodości?
Myślę, że tak. Uzyskał przecież nawet przebaczenie, został zrehabilitowany. Odbyła się uroczystość, na której Podkomorzy odczytał wszelkie zasługi Jacka Soplicy. Krzyż Legii Honorowej uwieńczył rehabilitację, honor Jacka Soplicy został przywrócony. Ogólną zgodę podkreślił Mickiewicz, łącząc zwaśnione rody węzłem małżeńskim.
Jest w "Panu Tadeuszu" wiele wątków, wiele ważnych problemów. Różne postacie reprezentują różne typy charakteru i różne postawy. Myślę, że Jacek Soplica jest wśród nich najważniejszy, najprawdziwszy i najciekawszy. Śmiało możemy go nazwać główną postacią dzieła.
(za: K. Droga, Jak napisać wypracowanie?, AGA-PRESS, Łapy 1992)
Treść opracowała: Magdalena Helis-Rzepka.
