1. Czym jest? – Definicja
To jedna z form wypowiedzi, stanowiąca budulec bardziej złożonych tekstów (np. opowiadania, charakterystyki, reportażu, monologu lirycznego). W opisie czas jest zatrzymany, uwaga obserwatora koncentruje się na statycznych, jakby ”zatrzymanych w czasie” czy też występujących równolegle poza czasem, elementach świata. Opis zwraca uwagę na równoczesność a nie na następstwo zjawisk, nie na „dzianie się”. Wskazuje na najbardziej charakterystyczne cechy obserwowanych elementów świata – osób, przedmiotów, krajobrazu, wnętrza, sytuacji.
Innymi słowy: opis ukazuje elementy świata przedstawionego i właściwości tych elementów w statyczności i w usytuowaniu w przestrzeni.
2. Forma językowa - istotne cechy
W opisie występują części mowy określające wygląd i oddające nieruchomość zjawisk. Dominują rzeczowniki, przymiotniki i czasowniki oznaczające stany (odpowiadające na pytanie: co się z nim dzieje? Np. znajduje się, leży, świeci).
O charakterze opisu – obiektywnym, subiektywnym, oceniającym, emocjonalnym – decydują zastosowane środki językowe, czyli wyrazy nacechowane emocjonalnie, oceniające.
3. Rodzaje
A.
Ze względu na elementy podlegające opisaniu wyróżniamy:
- opis zewnętrzny osób - ukazujący wygląd oraz opis psychologiczny osób - ukazujący przeżycia, uczucia, poglądy i postawy. Są to w utworach epickich środki bezpośredniej charakterystyki bohatera. Opis psychologiczny świata przyrody to opis antropomorficzny. Jest charakterystyczny dla liryki czy młodopolskiej prozy.
- opis tła zdarzeń, czyli krajobrazu, wnętrza, przedmiotów, zjawisk może być statyczny, często w utworze wyraźnie wyodrębniony (w prozie naturalistycznej wręcz usamodzielniający się) lub dynamiczny, współgrający z tempem opowiadania, przenikający je, nie zatrzymujący biegu zdarzeń.
- opis sytuacji jest formą pośrednią między opisem i opowiadaniem. Ukazuje zdarzenie (fragment fabuły) na tle rozbudowanej scenerii.
B.
Ze względu na użyte w opisie środki stylistyczne (język opisu) wyróżniamy:
- opis rzeczowy, odtwarzający wygląd zjawisk w sposób wierny, realistyczny, dosłowny
- opis poetycki, stosujący metafory, porównania, epitety itp., stwarzający poetycki odpowiednik (ekwiwalent) świata subiektywnego, podporządkowanego wyobraźni i emocjom obserwatora.
C.
Ze względu na punkt widzenia, pozycję obserwatora wyróżniamy:
- opis prowadzony z perspektywy narratora - opis obiektywny
- opis prowadzony z perspektywy bohatera, dający obraz świata widziany jego oczami, nacechowany jego emocjami.
4.Przykłady literackie:
Opis zewnętrzny osoby - rzeczowy; z perspektywy narratora:
Niebawem ukazuje się wdowa, strojna w tiulowy czepek, spod którego zwisa źle włożony fałszywy warkocz; stąpa, wlokąc wykrzywione pantofle. Twarz pomarszczona, pulchna, z nosem w kształcie papuziego dzioba, małe tłuste ręce, cała osoba nabita niby szczur kościelny...
(H. Balzac Ojciec Goriot)
Opis psychologiczny osoby; rzeczowy; z perspektywy bohatera:
Pan Andrzej ujrzał twarz wymizerowaną, żółtą i przezroczystą jak wosk kościelny. Oczy królewskie były wilgotne, a powieki zaczerwienione. Rzekłbyś, całe losy kraju odbiły się na tej szlachetnej twarzy, tyle w niej było bólu, cierpienia, troski. Noce bezsenne, rozdzielane między modlitwę a zmartwienie, zawody okrutne, tułactwo, opuszczenie, upokorzony majestat tego syna, wnuka i prawnuka potężnych królów, gorycz, którą tak obficie napawali go właśni poddani, niewdzięczność kraju, dla którego gotów był krew i życie poświęcić, wszystko to można było jak w księdze w tym obliczu wyczytać. A jednak biła z niego nie tylko rezygnacja zdobyta przez wiarę i modlitwę, nie tylko majestat króla i bożego pomazańca, ale taka dobroć wielka, niewyczerpana, iż widać było, że dość będzie największym odstępcom, najbardziej winnym wyciągnąć tylko ręce do tego ojca, a ten ojciec przyjmie, przebaczy i krzywd własnych zapomni.
(H. Sienkiewicz Potop)
Opis tła zdarzenia (wnętrza), statyczny; rzeczowy; z perspektywy narratora:
Pod oknem stał ten sam czarny stół obity suknem, także niegdyś zielonym, dziś tylko poplamionym. Na nim wielki, czarny kałamarz wraz z wielką, czarą piaseczniczką przymocowaną do tej samej podstawki, para mosiężnych lichtarzy do świec łojowych, których już nikt nie palił, i stalowe szczypce, którymi już nikt nie obcinał knotów. Żelazne łóżko z bardzo cienkim materacem, nad nim nigdy nieużywana dubeltówka, pod nim pudło z gitarą, przypominające dziecinną trumienkę, wąska kanapka obita skóra, dwa krzesła również skórą obite, duża, blaszana miednica i mała szafa ciemnowiśniowej barwy stanowiły umeblowanie pokoju, który ze względu na swoja długość i mrok w nim panujący zdawał się być podobniejszy do grobu aniżeli do mieszkania.
(B. Prus Lalka, t. I)
Opis tła zdarzeń (wnętrza), statyczny; rzeczowy; tu z perspektywy autora (wskazówka odautorska w dramacie):
Krzesło prawdziwe. Wszystkie przedmioty i meble są prawdziwe. Ich rozmiary są trochę większe od normalnych. Zwykły, przeciętny pokój. Stół. Etażerka z książkami. Dwa krzesła. Łóżko na wysokich nóżkach. W pokoju nie ma okna. W ścianach naprzeciwległych są drzwi; jedne i drugie drzwi są stale otwarte. Łóżko stoi pod ścianą. Przez cały czas światło w pokoju jest jednakowe.
(T. Różewicz Kartoteka, akt I didaskalia)
Opis sytuacji (schodzenie ze schodów); rzeczowy; z perspektywy narratora:
Przedstawiam wam Misia Puchatka, który właśnie w tej chwili schodzi po schodach. Tuk-tuk, tuk-tuk, zsuwa się Puchatek na grzbiecie, do góry nogami, w tyle za Krzysiem, który go ciągnie za przednią łapkę. Odkąd Puchatek siebie pamięta, jest to jedyny sposób schodzenia ze schodów...
(A. A. Milne Kubuś Puchatek)
Opis antropomorficzny (krzaku róży); poetycki, tu o wymiarze symbolicznym:
W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy.
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska.
U stóp mu bujne rosną trawy,
Bokiem się piętrzy turnia śliska,
Kosodrzewiny, wężowiska
Poobszywały głaźne ławy...
Samotny, senny, zadumany,
Skronie do zimnej tuli ściany,
Jakby się lękał tchnienia burzy
.
Cisza... O liście wiatr nie trąca,
A tylko limba próchniejąca
Spoczywa obok krzaku róży.
(J. Kasprowicz Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach)
Opis tła zdarzenia, statyczny; poetycki; z perspektywy bohatera:
Naokół stały karłowate, nędzne sosny.
Jedna z nich rosła na samym brzegu zawaliska. Oberwana ziemia ściągnęła w głębinę prawy jej korzeń, a lewy został na twardym gruncie. Tak ją dzieje kopalni rozdarły na dwoje. Pień jej stał jedną połową swoją w górze, a drugą szedł wraz z zawaliskiem, niby istota ludzka, którą na pal wbito. Tamten, z bryłami ziemi w dół ściągnięty, prężył się jak członki na torturach. Wszczepione w glebę pazury górne trzymały się z całej siły.
Judym zsunął się w zawalisko, żeby go nikt nie widział. Rzucił się na wznak. Pod sobą w głębi ziemi słyszał od czasu do czasu huk wystrzałów dynamitu i prochu. W górze widział obłoki sunące po niebie lazurowym. Obłoki jasne, święte, zaczerwienione obłoki...
Tuż nad jego głową stała sosna rozdarta.
Widział z głębi swojego dołu jej pień rozszarpany, który ociekał krwawymi kroplami żywicy. Patrzał w to rozdarcie długo, bez przerwy.
Widział każde włókno, każde ścięgno kory rozerwane i cierpiące. Słyszał dokoła siebie płacz samotny, jedyny, płacz przed obliczem Boga.
Nie wiedział tylko, kto płacze...
Czy Joasia? — Czy grobowe lochy kopalni płaczą?
Czy sosna rozdarta?
(S. Żeromski Ludzie bezdomni)
Opis tła zdarzenia (krajobrazu), statyczny; poetycki; z perspektywy narratora (epos):
Był sad -
Drzewa owocowe, zasadzone w rzędy,
Ocieniały szerokie pole; spodem grzędy.
Tu kapusta, sędziwe schylając łysiny,
Siedzi i zda się dumać o losach jarzyny;
Tam, plącząc strąki w marchwi zielonej warkoczu,
Wysmukły bob obraca na nią tysiąc oczu;
Ówdzie podnosi złotą kitę kukuruza;
Gdzieniegdzie otyłego widać brzuch harbuza,
Który od swej łodygi aż w daleką stronę
Wtoczył się jak gość między buraki czerwone.
(A. Mickiewicz Pan Tadeusz, ks.II Zamek )
5. Jak napisać własny opis? – etapy pracy:
A.
Obserwacja opisywanych przedmiotów, osób; wychwycenie ich istotnych cech i zanotowanie obserwacji; zwrócenie uwagi na rozmieszczenie w przestrzeni, charakter sytuacji, ruch, nastrój.
B.
Ustalenie kolejności opisywanych cech, uporządkowanie obserwacji według przyjętego planu, powiązanie obserwacji w całość.
6.Praca przykładowa (źródło: Internet):
Szkoła
Obiekty szkolne składają się z budynku starej szkoły i starej sali gimnastycznej, budynku nowej szkoły z nową salą gimnastyczną oddanego do użytku w 1968r. oraz nowych budynków warsztatów szkolnych o powierzchni użytkowej 1980m2.
W odległości około 100m od warsztatów szkolnych znajduje się obiekt wykonany przez młodzież w czynie społecznym i oddany do użytku w roku szkolnym 1979/1980. Mieścił on "harcówkę", Szkolną Izbę Pamięci, gabinet przysposobienia obronnego a w podziemiach zamontowano strzelnicą szkolną o dł. 50 m.
Obecnie pomieszczenia: "harcówki", Szkolnej Izby Pamięci zostały adoptowane na potrzeby nauczania przedmiotów ekonomicznych a w podziemiach nadal funkcjonuje wspomniana strzelnica szkolna.
Przy terenach przyległych do "harcówki" znajduje się boisko szkolne do koszykówki i piłki siatkowej oraz po stronie północnej boisko trawiaste z bieżnią i boiskiem do piłki nożnej.
Pomiędzy budynkami Warsztatów Szkolnych a gmachem głównym szkoły są tzw. "baraki" (obiekty Nr 3 i 4) w których znajdują się między innymi:
- biblioteka szkolna
- dwie pracownie komputerowe
- gabinet przysposobienia obronnego
- 5 innych gabinetów przedmiotowych
Nowy budynek szkoły jako gmach główny mieści w sobie łącznie 21 pracowni i gabinetów przedmiotowych, salę gimnastyczna z zapleczem sanitarnym, świetlicę szkolną wraz z kioskiem spożywczym, radiowęzeł szkolny, szatnie; pomieszczenia służb finansowo-księgowych, sekretariat szkolny; gabinet stomatologiczny i pielęgniarki szkolnej, pedagoga szkolnego.
Łącznie we wszystkich obiektach przy ul. Witosa 49 znajduje się 30 gabinetów i pracowni dydaktycznych. W centralnym miejscu położona jest zmodernizowana kotłownia olejowo–gazowa.
Całość obiektu otacza zieleń.
Treść opracowała: Magdalena Helis-Rzepka.
