Strój krakowski A A A

Odświętny strój męski był nie­porównywalnie urozmaicony niż ubiór co­dzienny. Składał się z koszuli z białego płótna, z zawiązaną pod szyją czerwoną wstą­żeczką oraz granatowych spodni sukiennych lub  perkalowych w białe, drobne prążki, nie­bieskie albo czerwone. Na to zakładano grana­towe kaftany bez rękawów, które bywały przepasane pasem z brzękadłami. Na całość wkładano brązową sukmanę z dużym, trójkątnym, wyszywanym koł­nierzem opadającym na ramiona i plecy. Na głowach noszono czerwone ro­gatywki lub duże wełniane magierki. Na nogach noszono czarne wysokie buty.
 
Koszule szyte były z domowego bielonego płótna, miały krój przyramkowy i długie, marszczone u dołu rękawy zakończone mankietami. Otwór wokół szyi wykańczany był wąską oszewką lub kołnierzykiem. Koszule były haftowane białą nicią na przodzie i na kołnierzyku. Noszone je wpuszczone w spodnie pod kaftanem. Natomiast pod sukmaną pozostawiano koszulę wypusz­czaną na spodnie.
 
Spodnie wykonywano z białego drelichu w drobne, pionowo ułożone paski w kolorach czerwonym lub niebieskim. Ci, którzy mogli sobie na to pozwolić szyli odświętne spodnie z granatowego sukna.
 
Kaftany bezrękawowe były odświętnym odzieniem letnim, w chłodniejszej porze noszono je pod sukmaną. Sięgały one do kolan, w pasie posiadały zapięcie w po­staci haftek. Przody zdobione były wzdłuż rozcięcia mosiężnymi guzami i jednobarwnymi grubymi frędzlami oraz taśmowymi obszyciami sukiennymi. Podobnie ozdabiane były kieszenie i stojący kołnierz. Kaftany miały najczęściej kolor granatowy, ale zdarzały się też błękitne i czarne (np. powiat jędrzejowski).
 
Sukmany będące paradnym odzieniem wierzchnim, miały kilka odmian. Najbardziej rozpowszechnionym typem sukma­n to brązowe kierezje. Zasadniczą cechą tych sukman jest wykrój służący do formowania fałd, za­równo na bokach jak i z tyłu. Kierezje były długie do połowy łydki, jej krój poszerzał mężczyznę w ramionach, a o jej szykowności stanowiły wcięcie w pa­sie i znaczne rozszerzenie u dołu, uzyskane przez wszycie bocznych klinów. Kierezje różniły się też od innych typów sukman krakowskich posiadaniem dużego trójkątnego haftowanego kołnierza zwanego suką, który opadał na ramiona i plecy. Brzegiem sukmany były obszyte oblamówką z niebieskiego lub czerwonego sukna. Zapinały się z przodu na piersiach na cztery haftki.
 
Obuwie stanowiły buty z podwyż­szoną cholewką ze szwem umieszczonym z tyłu. Były robione z juchtu tj. skóry jałowiczej. Buty te nie posiadały obcasów, miały za to wysokie podkówki. Wśród młodych większą popularnością cieszyły się jednak buty na obcasach.
 
Magierki to bardzo po­pularne okrycia głowy. Były robione na drutach z białej wełny. Kształ­tem przypominające worki, których dno rozciągano na specjalnej drewnianej formie tak, aby powstało płaskie okrągłe denko. Pozostałą część czapek zawijano podwójnie do góry, tworząc otok w formie wałkowa­tej opaski. Równie rozpowszechniona była rogatywka, noszona na całym obszarze ob­jętym zasięgiem stroju krakowskiego i stąd zwana także krakuską. U Krakowiaków Wschodnich rogatywki były karmazynowe i przysadziste. Strojono je w pawie pióra, sztuczne kwiaty i wstążki. W powiecie buskim zdobiono rogatywki złotą taśmą. Najpóźniej rozprzestrzeniły się kaszkiety z daszkiem. Po nich zaczęto nosić maciejówki.
 
 
Strój kobiecy tworzyły koszula z białego płótna ozdabiana haftem, gorset sukienny niebieski lub granatowy, z kaletkami, a później wchodzące w modę czarne aksamitne gorsety zdobione cekina­mi. W spódnicach, zapaskach i chustkach odświętnych przeważały barwy jaskrawe. Młodsze kobiety ubierały się w kwie­ciste tybetowe zapaski z aksamitnymi pliskami, starsze nosiły białe haftowane spódni­ce i białe zapaski z efektownymi haftami wzdłuż dolnego brzegu. Wśród obuwia kobiecego najpopularniejsze były wiązane, wysokie buty, często noszono też sznurowane trzewiki. Uzupełnieniem kobiecego stroju krakow­skiego były naszyjniki z prawdziwych kora­li. Bogatsze kobiety nosiły po pięć sznurków, biedniejsze przynajmniej trzy.
 
Koszule miały krój przyramkowy z przyramkiem marszczonym pionowo lub po­ziomo. W pierwszym przypadku były dłu­gie na ok. 70 cm i miały marszczenie wokół szyi. W drugim przypadku koszule miały ok. 40 cm długości, były szeroko rozcięte wokół szyi, bez kołnierzyka, tylko z oszewką. Rękawy były na końcach marszczone, wiązane na czerwone wstążeczki lub za­kończone falbankową oszewką. Istniały też koszule z tzw. karczkiem. Koł­nierzyk miały stojący, niski. Koszule od­świętne szyto z kupnego płótna (kretonu). Zdobiono je haftem białym lub czerwonym i niebieskim. Do koszul noszono też białe, lniane kryzki wycinane na brzegu w ząbki i ozdobione białym ażurowym haftem.
 
Spódnice były albo jednobarwne - grana­towe, czarne lub czerwone, albo w deseń, najczęściej kwiatowy (np. zielone w koloro­we kwiaty). Były suto marszczone u góry, na dole zaś od spodu podszywano je krochmaloną listwą płócienną, rozszerzającą obwód. Szyto również spódnice białe z tkanin lnianych i bawełnianych. Spódnice kolorowe wykonywa­no z tkanin wełnianych, z perkalu i tybe­tu.
 
Fartuchy szyto z szyfonu, kar­tonu lub drelichu. Bywały u brzegu haftowa­ne lub zdobione zakładkami albo szeroką listwą. Białe fartuchy noszono do spódnic różowych, zielonych lub czarnych.
 
Gorsety wykonywano z sukna lub atłasu, przeważnie w kolorach czarnym i granatowym. Nowszy typ gorsetu szyto z tybetu i aksamitu. Stan gorsetu był obcisły i sięgał pasa, a u dołu miał doszytą baskinę ułożoną w kontrafałdy lub trapezowate kaletki. Bo­gate zdobnictwo gorsetów było różne na różnych terenach objętych zasięgiem stroju Krakowiaków Wschodnich. Na terenach zachodnio-południowych stosowano ce­kiny i kolorowe koraliki, zaś w okolicach Skalbmierza ozdabiano gorset perłowymi guziczkami i lamówką sukienną w kolorze czerwonym. W okolicach Morawicy gorsety szyte z kaszmiru sznurowano tasiemką, a wokół wycięcia na rękawy i z przodu wzdłuż zapięcia zdobiono naszyciem z kolorowej tasiemki (różowej, zielonej i czerwonej). W powiecie buskim gorsety wykonywano z kwie­cistego tybetu i zdobiono ząbkami z czarne­go aksamitu, cekinami i koralikami. W powiecie pińczowskim aksamitne gorsety oszywało się na brzegach czerwoną tasiemką i zdobiło koralikami i złotą nicią. Robiono tam rów­nież czarne aksamitne i tybetowe gorsety, z baskiną lub kaletkami, obrzeżonymi czer­woną tasiemką, a wzdłuż rozcięcia na przodzie zdobiono naszyciem ze złotego sznu­reczka. Sznurowano je czerwoną tasiemką.
 
Kobiece sukmany szyte były z grana­towego sukna, ze stojącym kołnierzem, do pasa obcisłe, od pasa suto fałdowane. Były one bogato haftowane z przodu, wzdłuż rozcięcia i na dolnych rogach oraz na kołnierzu. U dołu rękawów miały pięcioboczne wyło­gi, czasem również wyszywane. Sukmany te były strojem bardzo kosztownym, nosiły ją zwykle bogate starsze kobiety.
 
Okrycie głowy stanowiły chustki baweł­niane, drukowane w motywy kwiatowe lub cieplejsze, obrzeżone frędzlami i drukowa­ne we wzory tureckie o motywach palmety. Noszono też chustki wełniane kolorowe zwane szalinówkami lub tybetkami. Chusty czepcowe wykonane z białego płótna, ozdobione ażurowym białym haftem, nosiły od święta wyłącznie mężatki. Składano je w trójkąt i zarzucano na głowę, a końce boczne krzyżowano na karku i wiązano na czole w węzeł, wystające zaś końcówki wtykano pod wałek utworzo­nej opaski.
 
Obuwie było dwojakiego rodzaju - tzw. cholewiaki, wysokie buty wciągane i trzewi­ki sznurowane. Czarne buty z cholewami miały szew z boku cholewy. Na przegu­bie nad kostką posiadały karby, obcas był zwężony i dość wysoki. Drugim rodzajem obuwia były trzewiki na wysokim obcasie, sznurowane z przodu. Wykonywano je najczęściej ze skóry cielęcej.

Źródło: Małgorzata Imiołek, Stroje Ludowe Kielecczyzny, Muzeum Wsi Kieleckiej 2012