Męski strój odświętny różnił się od ubioru codziennego lepszym materiałem i bogatszym wykończeniem. Składał się z koszuli, spodni, lejbiki, sukmany oraz maciejówki.
Koszula szyta była z cieńszego płótna, zdobiono ją często czerwoną nicią na oszewce i na gorsie, a pod brodą wiązano czerwoną tasiemkę, zwaną rzeszotką. Koszule często zdobiono haftem. W pierwszych latach XX w. zaczął zanikać zwyczaj chodzenia w koszuli wypuszczonej na spodnie, czego następstwem było znaczne jej skrócenie. Przy rękawach w miejsce oszewki zaczęto wszywać mankiet, a oszewkę wokół szyi zaczął zastępować kołnierzyk wykładany.
Spodnie płócienne farbowano na czarno lub granatowo, w zimie zaś noszono spodnie z białego samodziału wełnianego lub brązowego sukna. Najdawniejsze spodnie posiadały rozporek z lewego boku, a w pasie oszewkę, przez którą przeciągano trok do wiązania. W początkach XX w. pod wpływem coraz rzadszego noszenia koszuli wypuszczonej na spodnie, rozporki znajdujące się już z przodu spodni zaczęto wykańczać na wzór miejski i zapinać na guziki, a pasek przeciągnięty przez szlufki zastąpił trok. Około 1920 roku weszły w powszechne użycie spodnie z tkanin kupnych, szyte na wzór miejski: zwężające się ku dołowi, tzw. szporty.
Lejbiki noszone bezpośrednio na koszuli szyto z samodziałowych lub fabrycznych materiałów wełnianych w ciemnych kolorach. Lejbik był odzieniem bez rękawów. Podszywany był płótnem. Po I wojnie światowej zostały wyparte przez kupne kamizelki typu miejskiego, najczęściej czarne.
Sukmana świętokrzyska była typowym reprezentacyjnym odzieniem i najbardziej charakterystycznym elementem męskiego stroju świętokrzyskiego. Szyto ją z grubego sukna samodziałowego, najczęściej brązowego, rzadziej szarego, a sporadycznie czarnego. Stanowiła rodzaj długiego płaszcza. Rękawy wykończone były wyłożonymi klapkami. Również wykończenie wokół szyi było charakterystyczne dla sukman świętokrzyskich. Miały one zazwyczaj doszywany stojący kołnierz i wyłożoną jedną klapę z lewej strony. Istniał też typ sukmany z dwiema klapami - lewa wyłożona była jw., prawa zaś nieco mniejsza była naszyta na materiał. Klapy były aplikowane niebieskim płótnem i ozdobione szamerunkiem z czerwonego sznureczka. Sukmana posiadała kieszenie wpuszczone pionowo na bokach i zapinała się na haftki. Zaczęły wychodzić z mody ok. 1905 r. Co ciekawe, sukmany nosili wyłącznie żonaci gospodarze.
Nakryć głowy używano kilka rodzajów. Były to - rogatywka, wysoka czapa sukienna obszyta futrem zwana wścieklicą lub różne rodzaje kaszkietów. Kaszkiety to nakrycia głowy, które przyjęły się od początku XX w. Pierwotnie duże, sztywne i z dużym daszkiem, a następnie w okresie I wojny światowej niższe i miękkie, o małym daszku zwane maciejówkami. Te ostatnie wykonane były z granatowego cienkiego sukna na wzór czapek legionistów.
Buty były wysokie, skórzane albo tzw. białe juchtowe lub czarne.
Świętokrzyski strój kobiecy składał się z płóciennej koszuli, ozdobnego gorsetu, spódnicy, fartucha lub zapaski, zapaski naramiennej oraz szalinówki.
Koszule odświętne były szyte z białego płótna, cieńszego niż koszule codzienne i miały krój przyramkowy marszczony. Początkowo rękawy i otwór koło szyi wykańczane były tylko oszewką, później rozpowszechniły się mankiety i kołnierzyki. Do I wojny światowej rozcięcia koszuli nie zapinano, tylko wiązano czerwoną tasiemką, którą później zastąpiono zapięciem na małe białe guziczki. Oszewkę przy szyi obszywano w tym czasie koronką i haftowano. Późniejsze kołnierzyki obszywano siateczką (rodzaj koronki szydełkowej). Charakterystyczną cechą odświętnych kobiecych koszul świętokrzyskich był kolorowy haft, który jednak został zarzucony w okresie międzywojennym.
Staniki noszone pod koszulą, zwłaszcza przez panny, wykonywane z białego płótna lnianego były krojem zbliżone do gorsetu. Zapinane były z przodu na rząd małych guziczków. Staniki zostały wyparte w okresie międzywojennym przez miejskie biustonosze.
Spódnic w stroju świętokrzyskim były dwa rodzaje - sorce i wełniaki. Sorce, które rozpowszechniły się w końcu XIX w. były wełnianymi grubszymi spódnicami i stanowiły odświętne odzienie zimowe. Wykonywano je w kolorze czarnym lub czarnym w białe prążki, a później również w jednolitych kolorach granatowym lub czerwonym, a także jako pasiak. W tym ostatnim przypadku najczęściej występowały kolory czerwony i czarny. Były szyte z jednego kawałka materiału. Przy wszywaniu sorca w oszewkę fałdy układano w jedną stronę, gęściej z tyłu niż z przodu. Wełniaki były szyte z cienkich, jednobarwnych wełenek produkcji fabrycznej, często z wytłoczonym wzorem. Ten rodzaj spódnic miał zwykle z przodu wstawkę z gorszego materiału. Szyto je z kilku płatów materiału marszczono w pasie i wszywano w oszewkę zakończoną trokami do zawiązywania spódnicy.
Zapaski przedsobne były wykonywane z samodziału wełnianego na osnowie lnianej. W połowie XIX w. powszechne były zapaski półcate, zszywane z dwóch płatów czarnego samodziału, wszyte górą w oszewkę z trokami do wiązania. W drugiej połowie XIX w. rozpowszechnił się drugi typ zapaski używany do lat 60. XX w., wykonywany z jednego płata materiału i wszyty w oszewkę wzdłuż jego długości.
Zapaski naramienne były dużo krótsze, a szersze zapaski z jednego płatu materiału wyeliminowały z użycia długie zapaski półcate. Najstarsze zapaski utrzymane były w kolorze czarnym, z białymi prążkami lub czarnym z bordowymi paseczkami. W ostatnim ćwierćwieczu miejsce koloru bordowego zajął czerwony. Oszywkami zapasek były kolorowe krajki, z dominującym kolorem czerwonym.
Gorsety sięgały tylko do pasa. Przedłużała go nieco doszywana u dołu baskina lub rzadziej kaletki zwane tackami. Gorsety odświętne szyto z materiałów fabrycznych - wełenki, pluszu, aksamitu, w kolorach zielonym, granatowym, czarnym. Dekolt gorsetu był duży, zwykle okrągły. Na przodzie zapinano gorset na małe guziki lub sznurowano go cienką wstążeczka przewlekaną bądź przez haftki, bądź też okrągłe obdziergane dziurki. Zdobienie gorsetów znajdowało się na przodach i plecach, a także na kaletkach. Pierwotnie był to haft oraz naszycia z kolorowych tasiemek i wstążeczek, potem również wzory z naszywanych koralików i cekinów.
Chustki były wiązane przeważnie z tyłu głowy na luźny węzeł. Poza kwiecistymi chustkami szalinówkami noszone były też chustki z wzorem tureckim. Oba rodzaje z frędzlami. Najpopularniejszymi kolorami chustek był kolor czerwony, a następnie zielony, z wielobarwnym kwiatowym wzorem. Chustki odświętne były produkowane fabrycznie, najczęściej z cienkiej wełenki. Poza chustkami odświętne nakrycie głowy stanowiły dawniej czepce.
Kryzki uzupełniały strój świąteczny szczególnie u panien. Były to duże, nie przyszyte kołnierzyki, nałożone na koszulę. Zewnętrzny brzeg kryzki wycinano często w ząbki zdobione haftem białym, ażurowym lub obszywano go kupną czy też szydełkową koronką.
Dopełnieniem stroju świątecznego były oczywiście sznurki korali, zarówno prawdziwych, jak i sztucznych, tzw. kamieniaków, noszone jako naszyjniki 4-5 sznurkowe. Noszono też naszyjniki z paciorków szklanych, wielokolorowe i srebrzyste.
Zimą dokonywano zmian w stroju generalnie jeśli idzie o grubość materiałów oraz używano typowo zimowych elementów stroju, jak kożuchy i tzw. sukienki - rodzaj kobiecej sukmany. Cienką spódnicę z fabrycznej tkaniny zastępowano grubą spódnicą z samodziałowej wełny czyli tzw. sorcem, na którą opasywano zapaskę wełnianą. Pod zapaski naramienne wkładano ciepłe, wełniane chusty.
Źródło: Małgorzata Imiołek, Stroje Ludowe Kielecczyzny, Muzeum Wsi Kieleckiej 2012
Koszula szyta była z cieńszego płótna, zdobiono ją często czerwoną nicią na oszewce i na gorsie, a pod brodą wiązano czerwoną tasiemkę, zwaną rzeszotką. Koszule często zdobiono haftem. W pierwszych latach XX w. zaczął zanikać zwyczaj chodzenia w koszuli wypuszczonej na spodnie, czego następstwem było znaczne jej skrócenie. Przy rękawach w miejsce oszewki zaczęto wszywać mankiet, a oszewkę wokół szyi zaczął zastępować kołnierzyk wykładany.
Spodnie płócienne farbowano na czarno lub granatowo, w zimie zaś noszono spodnie z białego samodziału wełnianego lub brązowego sukna. Najdawniejsze spodnie posiadały rozporek z lewego boku, a w pasie oszewkę, przez którą przeciągano trok do wiązania. W początkach XX w. pod wpływem coraz rzadszego noszenia koszuli wypuszczonej na spodnie, rozporki znajdujące się już z przodu spodni zaczęto wykańczać na wzór miejski i zapinać na guziki, a pasek przeciągnięty przez szlufki zastąpił trok. Około 1920 roku weszły w powszechne użycie spodnie z tkanin kupnych, szyte na wzór miejski: zwężające się ku dołowi, tzw. szporty.
Lejbiki noszone bezpośrednio na koszuli szyto z samodziałowych lub fabrycznych materiałów wełnianych w ciemnych kolorach. Lejbik był odzieniem bez rękawów. Podszywany był płótnem. Po I wojnie światowej zostały wyparte przez kupne kamizelki typu miejskiego, najczęściej czarne.
Sukmana świętokrzyska była typowym reprezentacyjnym odzieniem i najbardziej charakterystycznym elementem męskiego stroju świętokrzyskiego. Szyto ją z grubego sukna samodziałowego, najczęściej brązowego, rzadziej szarego, a sporadycznie czarnego. Stanowiła rodzaj długiego płaszcza. Rękawy wykończone były wyłożonymi klapkami. Również wykończenie wokół szyi było charakterystyczne dla sukman świętokrzyskich. Miały one zazwyczaj doszywany stojący kołnierz i wyłożoną jedną klapę z lewej strony. Istniał też typ sukmany z dwiema klapami - lewa wyłożona była jw., prawa zaś nieco mniejsza była naszyta na materiał. Klapy były aplikowane niebieskim płótnem i ozdobione szamerunkiem z czerwonego sznureczka. Sukmana posiadała kieszenie wpuszczone pionowo na bokach i zapinała się na haftki. Zaczęły wychodzić z mody ok. 1905 r. Co ciekawe, sukmany nosili wyłącznie żonaci gospodarze.
Nakryć głowy używano kilka rodzajów. Były to - rogatywka, wysoka czapa sukienna obszyta futrem zwana wścieklicą lub różne rodzaje kaszkietów. Kaszkiety to nakrycia głowy, które przyjęły się od początku XX w. Pierwotnie duże, sztywne i z dużym daszkiem, a następnie w okresie I wojny światowej niższe i miękkie, o małym daszku zwane maciejówkami. Te ostatnie wykonane były z granatowego cienkiego sukna na wzór czapek legionistów.
Buty były wysokie, skórzane albo tzw. białe juchtowe lub czarne.
Świętokrzyski strój kobiecy składał się z płóciennej koszuli, ozdobnego gorsetu, spódnicy, fartucha lub zapaski, zapaski naramiennej oraz szalinówki.
Koszule odświętne były szyte z białego płótna, cieńszego niż koszule codzienne i miały krój przyramkowy marszczony. Początkowo rękawy i otwór koło szyi wykańczane były tylko oszewką, później rozpowszechniły się mankiety i kołnierzyki. Do I wojny światowej rozcięcia koszuli nie zapinano, tylko wiązano czerwoną tasiemką, którą później zastąpiono zapięciem na małe białe guziczki. Oszewkę przy szyi obszywano w tym czasie koronką i haftowano. Późniejsze kołnierzyki obszywano siateczką (rodzaj koronki szydełkowej). Charakterystyczną cechą odświętnych kobiecych koszul świętokrzyskich był kolorowy haft, który jednak został zarzucony w okresie międzywojennym.
Staniki noszone pod koszulą, zwłaszcza przez panny, wykonywane z białego płótna lnianego były krojem zbliżone do gorsetu. Zapinane były z przodu na rząd małych guziczków. Staniki zostały wyparte w okresie międzywojennym przez miejskie biustonosze.
Spódnic w stroju świętokrzyskim były dwa rodzaje - sorce i wełniaki. Sorce, które rozpowszechniły się w końcu XIX w. były wełnianymi grubszymi spódnicami i stanowiły odświętne odzienie zimowe. Wykonywano je w kolorze czarnym lub czarnym w białe prążki, a później również w jednolitych kolorach granatowym lub czerwonym, a także jako pasiak. W tym ostatnim przypadku najczęściej występowały kolory czerwony i czarny. Były szyte z jednego kawałka materiału. Przy wszywaniu sorca w oszewkę fałdy układano w jedną stronę, gęściej z tyłu niż z przodu. Wełniaki były szyte z cienkich, jednobarwnych wełenek produkcji fabrycznej, często z wytłoczonym wzorem. Ten rodzaj spódnic miał zwykle z przodu wstawkę z gorszego materiału. Szyto je z kilku płatów materiału marszczono w pasie i wszywano w oszewkę zakończoną trokami do zawiązywania spódnicy.
Zapaski przedsobne były wykonywane z samodziału wełnianego na osnowie lnianej. W połowie XIX w. powszechne były zapaski półcate, zszywane z dwóch płatów czarnego samodziału, wszyte górą w oszewkę z trokami do wiązania. W drugiej połowie XIX w. rozpowszechnił się drugi typ zapaski używany do lat 60. XX w., wykonywany z jednego płata materiału i wszyty w oszewkę wzdłuż jego długości.
Zapaski naramienne były dużo krótsze, a szersze zapaski z jednego płatu materiału wyeliminowały z użycia długie zapaski półcate. Najstarsze zapaski utrzymane były w kolorze czarnym, z białymi prążkami lub czarnym z bordowymi paseczkami. W ostatnim ćwierćwieczu miejsce koloru bordowego zajął czerwony. Oszywkami zapasek były kolorowe krajki, z dominującym kolorem czerwonym.
Gorsety sięgały tylko do pasa. Przedłużała go nieco doszywana u dołu baskina lub rzadziej kaletki zwane tackami. Gorsety odświętne szyto z materiałów fabrycznych - wełenki, pluszu, aksamitu, w kolorach zielonym, granatowym, czarnym. Dekolt gorsetu był duży, zwykle okrągły. Na przodzie zapinano gorset na małe guziki lub sznurowano go cienką wstążeczka przewlekaną bądź przez haftki, bądź też okrągłe obdziergane dziurki. Zdobienie gorsetów znajdowało się na przodach i plecach, a także na kaletkach. Pierwotnie był to haft oraz naszycia z kolorowych tasiemek i wstążeczek, potem również wzory z naszywanych koralików i cekinów.
Chustki były wiązane przeważnie z tyłu głowy na luźny węzeł. Poza kwiecistymi chustkami szalinówkami noszone były też chustki z wzorem tureckim. Oba rodzaje z frędzlami. Najpopularniejszymi kolorami chustek był kolor czerwony, a następnie zielony, z wielobarwnym kwiatowym wzorem. Chustki odświętne były produkowane fabrycznie, najczęściej z cienkiej wełenki. Poza chustkami odświętne nakrycie głowy stanowiły dawniej czepce.
Kryzki uzupełniały strój świąteczny szczególnie u panien. Były to duże, nie przyszyte kołnierzyki, nałożone na koszulę. Zewnętrzny brzeg kryzki wycinano często w ząbki zdobione haftem białym, ażurowym lub obszywano go kupną czy też szydełkową koronką.
Dopełnieniem stroju świątecznego były oczywiście sznurki korali, zarówno prawdziwych, jak i sztucznych, tzw. kamieniaków, noszone jako naszyjniki 4-5 sznurkowe. Noszono też naszyjniki z paciorków szklanych, wielokolorowe i srebrzyste.
Zimą dokonywano zmian w stroju generalnie jeśli idzie o grubość materiałów oraz używano typowo zimowych elementów stroju, jak kożuchy i tzw. sukienki - rodzaj kobiecej sukmany. Cienką spódnicę z fabrycznej tkaniny zastępowano grubą spódnicą z samodziałowej wełny czyli tzw. sorcem, na którą opasywano zapaskę wełnianą. Pod zapaski naramienne wkładano ciepłe, wełniane chusty.
Źródło: Małgorzata Imiołek, Stroje Ludowe Kielecczyzny, Muzeum Wsi Kieleckiej 2012
