Stanisław Józef Rogala (w niektórych wypowiedziach pisarz wskazuje na swoje drugie metrykalne imię – Józef, lecz w twórczości nie używa go) urodził się 10 października 1948 roku w Zreczu Chałupczańskim k. Chmielnika w rodzinie chłopskiej. Jego ojciec Józef (ur. 6.IV.1910 roku, zm. 2.I.1982), choć był rolnikiem, z powodów ekonomicznych imał się róż-nych zawodów. Pracował w farbiarni wełny i piekarni Gołębiowskiego w Kielcach przy ul. Bodzentyńskiej, potem prowadził własną piekarnię najpierw w Chmielniku, potem w Lipniku k. Kij, (w latach 1957–1959, wspólnie z bratem Stanisławem. Musiał ją zlikwidować ze względu na wysokie podatki narzucane rzemieślnikom w ramach walki z „kułactwem”). Mat-ka, Stanisława z d. Pietrzyk (ur. 1.V.1915 r., po owdowieniu wyszła za mąż ponownie 28.IX. 1985 r. za Jana Bedlę, zm. 9.I.1998). Rodzice pisarza zostali pochowani na cmentarzu „Piaski” w Kielcach. Stanisław miał kilkoro rodzeństwa: barta Zdzisława (ur. 29.VI.1935, zm. 22.XII.1992, pochowany w Gnojnie), siostry: Krystynę Wójcik (ur. 25.IX.1937 w Zreczu Du-żym, mieszka w Zreczu Chałupczańskim), Jadwigę Gołuchowską (ur. 10.XII.1943 r. w Zreczu Chałupczańskim, mieszka w Kielcach), Stanisławę Stachurę (ur. 6.XI.1954 r. w Zreczu Chałupczańskim, mieszka w Kielcach). Pisarz ma dwoje dzieci: Agnieszkę Smagę, dr n. hum., adiunkt na Uniwersytecie Warszawskim, również absolwentkę Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz Krzysztofa, mgr inż. informatyka i biznesmena, absolwenta Politechniki Warszawskiej.
Pisarz uczęszczał do pierwszych pięciu klas w Szkole Podstawowej w Zreczu Dużym, a po przeprowadzce w 1959 r. wraz z rodziną (po spaleniu się gospodarstwa) do Kielc – do Szkoły Podstawowej nr 10. Ukończył ją w 1962 r. Następnie uczył się w Liceum Ogólno-kształcącym im. ks. Piotra Ściegiennego. Należał do kół zainteresowań: polonistycznego, geograficznego i fotograficznego prowadzonych w Liceum oraz do ZHP. Od 10 klasy (trzeciej licealnej) uczestniczył w zebraniach Klubu Literackiego „Ponidzie” w Rożnicy, gdzie zapraszany był przez Waldemara Babinicza. Maturę zdał w 1966 r. i podjął studia w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie na Wydziale Humanistycznych w zakresie filologii polskiej. Podczas studiów należał do Koła Polonistów i był członkiem–współzałożycielem grupy poetyckiej Samsara (do grupy tej, w różnych okresach jej trwania, należeli przyszli tacy pisarze, jak: Stefan Aleksandrowicz, Zbigniew W. Fronczek, Stanisław J. Królik, Aleksander Mi-go, Tadeusz Kwiatkowski–Cugow, Marek Kusiba, Dominik Opolski, Andrzej W. Pawluczuk, Wojciech Pestka ). Społecznie pracował w radio studenckim (jako kierownik redakcji literackiej, zrealizował – wspólnie z Waldemarem Bugajem – 6 słuchowisk radiowych i wiele audycji poetyckich) i w prasie studenckiej (m.in. w „Kontrapunkcie” i w „Konfrontacjach”). Uczestnik „studenckiego marca 68”, jako jego współorganizator w Lublinie i współodpowiedzialny (był członkiem trzeciego „gabinetu cieni” nielegalnej struktury rządowej mającej przygotować powstanie przeciwko komunistycznej władzy) . W okresie studiów należał do Studenckiego Koła Językoznawczego UMCS, które redagowało studenckie ogólnopolskiego pismo językoznawcze „Językoznawca” (redaktorem naczelnym był Ryszard Tokarski). W pi-śmie tym przyszły autor opublikował swój pierwszy artykuł naukowy Geografia form typu sieli i siali na Lubelszczyźnie (1970 r., numer 21–22), do którego posłużyły mu m.in. materiały opracowane podczas studenckiego obozu językoznawczego zorganizowanego w Zamościu 1968 roku. Studia zakończył pracą magisterską na temat „Mój Żyrardów” Pawła Hulki Laskowskiego w kontekście prozy lat trzydziestych, napisaną pod kierunkiem prof. dra hab. Janiny Garbaczowskiej (1971). Od września 1971 do lipca 1975 r. pracował jako polonista w Technikum Mechaniczno–Energetycznym w Lublinie (był nauczycielem języka polskiego oraz kierownikiem–koordynatorem zajęć pozalekcyjnych, prowadził zespół teatralny i muzyczny). Dziewiętnastego sierpnia 1972 roku poślubił Wandę Teresę Kargulewicz z Ożarowa (ur. 5. I. 1951 w Ożarowie k. Annopola). Od września 1975 r. do lipca 1980 r. był wicedyrektorem Młodzieżowego Domu Kultury w Kielcach (wydawał między innymi międzyszkolne pismo “Młodzi idą” oraz opiekował się literackim Klubem Młodych Twórców, organizował mię-dzyszkolny Festiwal Kultury Młodzieży Szkolnej oraz Ogólnopolski Harcerski Festiwal Kultu-ry Młodzieży Szkolnej). Od lutego 1980 r. do czerwca 1989 r. był najpierw współorganizatorem, potem dyrektorem Ośrodka Kultury Literackiej w Kielcach. W czerwcu 1989 r. przeszedł na rentę po zawale serca. W marcu 1991 r. założył Agencji Wydawniczej GENS i został jej prezesem (do 1996 r.), obecnie jest jej pełnomocnikiem ds. artystycznych.
Od 13.X.1992 r. do 15.IX.2002 współpracował z Polskim Radio „Kielce”. Na radiowej antenie wygłosił blisko 200 felietonów o nowych zjawiskach artystycznych i kulturalnych w regionie świętokrzyskim. Spotykały się one z żywym zainteresowaniem słuchaczy. Szereg z tych felietonów, po niewielkich zmianach, było drukowane w miesięczniku „Ikar” pod wspólnym tytułem Spojrzenia. Z pismem tym współpracował w całym okresie jego ukazywania się. W latach 1997 do 2006 był redaktorem działu Z tradycji „Świętokrzyskiego Kwartalnika Literackiego” (w 2006 r. zrezygnował ze współpracy). W latach 2004–2007 stale współpracował z chełmską „Egerią”, od 2004 roku współpracuje z „Lublinem” i Świętokrzyskim Magazynem Kulturalno–Artystycznym „Dedal”. Obok wielokrotnych prezentacji jego utworów na antenie radiowej, jego powieść Rodzinna ballada była przedstawiana przez większość rozgłośni regio-nalnych, w opracowaniu akustycznym Stanisława Penksyka, czytał Andrzej Zaorski.
W kwietniu 1996 r. obronił z wyróżnieniem dysertację naukową pt. Pisarstwo Kazimierza Kowalskiego, napisaną w Uniwersytecie Opolskim pod kierunkiem prof. dra hab. Piotra Obrączki, na podstawie której otrzymał tytuł naukowy doktora nauk humanistycznych. Od 1995 roku, pracuje jako adiunkt w Uniwersytecie Humanistyczno–Przyrodniczym Jana Kochanowskiego w Kielcach. W latach 1998–2005 pracował też w Wyższej Szkole Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Rogala był członkiem i sekretarzem Zarządu Kieleckiego Ośrodka Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy (przewodniczącymi byli wtedy Henryk Joachimowski, Janusz Grygała, Marcin Gajek), współorganizował Ogólnopolskie Seminaria Literackie Młodych w Cedzynie k. Kielc, Kieleckie Spotkania Poetyckie, także Oddział Wydawnictwa Łódzkiego w Kiel-cach. Od lutego 1980 roku członek Związku Literatów Polskich, współorganizator i pierwszy prezes Kieleckiego Oddziału ZLP. Funkcję tę pełnił do marca 1988 roku (odwołany przez pisarzy partyjnych, którzy opanowali Zarząd Oddziału). Potem bywał delegatem środowiska na kolejne zjazdy ZLP.
Jako edytor wydał szereg cennych pozycji książkowych.
Za osiągnięcia artystyczne i działalność organizatorską był wielokrotnie nagradzany i odznaczany:
– 1978 r. Nagroda II stopnia Ministra Oświaty i Wychowania.
– 1980 r. Zasłużony Działacz Kultury.
– 1980 r. Srebrne Odznaczenie im. Janka Krasickiego.
– 1981 r. Nagroda Prezydenta m. Kielc.
– 1981 r. Odznaka „Za Zasługi dla Kielecczyzny”.
– 1983 r. Złote Odznaczenie im. Janka Krasickiego.
– 1984 r. Nagroda Funduszu Nauki i Kultur im S. Staszica.
– 1984 r. Medal 40–lecia Polski Ludowej.
– 1986 r. Srebrny Krzyż Zasługi.
– 1997 r. Złoty Krzyż Zasługi.
– 2008 r. Mecenas Kultury Świętokrzyskiej.
– 2008 r. Odznaka Gloria Artis
Na rozwijanie twórczości literackiej otrzymywał stypendia:
– Tadeusza Borowskiego dla młodych pisarzy po debiucie (w 1979 r).
– Wojewody Kieleckiego (1984).
– Funduszu Nauki i Kultury In. S. Staszica (1986).
– Prezydenta Miasta Kielce (1991).
W dorobku twórczym dra Stanisława Rogali najcenniejsze są dzieła artystyczne, którym poświęcona jest obecna sesja naukowa. Z tego względu jego dokonań nie będę omawiał szczegółowo (czynią to w różnych aspektach poszczególni autorzy), wskażę tylko na podstawową problematykę, rodzaje i tendencje artystyczne .
Twórczość literacka
Dorobek artystyczny Stanisława Rogali jest znacząc ilościowo i różnorodny gatunkowo. Obejmuje kilka dominant tematyczno–formalnych. Debiutował wierszem Krótki życiorys 2 kwietnia 1967 r. na łamach lubelskiego dziennika „Sztandar Ludu”. Do chwili obecnej jest on autorem 8 powieści, 7 zbiorów opowiadań lub innych krótkich form prozatorskich, 7 tomów wierszy (w tym jednego dużego wyboru – W zawikłanym krajobrazie świata), 9 opracowań o charakterze naukowym, 7 przewodników turystycznych i jednej książki o charakterze historyczno–społecznym – Chmielnik – miasto i gmina. Do tego dochodzi blisko 70 większych artykułów, szkiców i wypowiedzi naukowych, dziesiątki recenzji współczesnej prozy i poezji i setki innych wypowiedzi drukowanych w prasie naukowej i codziennej regionalnej, i ogólnopolskiej oraz w licznych almanachach, także na antenie Polskiego Radia.
Zredagował lub opatrzył w posłowie ponad 150 wydawnictw prozatorskich, poetyckich, naukowych najczęściej mieszczących się w kręgu literatury, literaturoznawstwa i nauk społecznych (te ostatnie pomijam w swojej wypowiedzi).
Pisarstwo Stanisława Rogali, ze względu na adresata, zdecydowanie dzieli się na dwie części: utwory kierowane do odbiorcy dorosłego oraz do czytelnika dziecięcego i młodzieżowego, natomiast ze względy na rodzajowość (choć to nie w pełni odpowiada klasycznemu po-działowi literatury): prozę (epikę), poezję (lirykę) i krytykę literacko–naukową, formy publicystyczne i społeczno–historyczne, w jednym przypadku pojawia się dramat (Dom).
Dominanty dorobku artystycznego pisarza obejmują: twórczość poetycką, na którą składają się tomy: Kolory duszy (1995), Obłaskawianie świata (1999), Wołania za matką (2000), Poèmes (2002). Warto tu dodać, że tom ostatnio wymieniony ukazał się w Szwajcarii po francusku, w tłumaczeniu Teresy Thevenaz. Kolejne tomy to: Wielki wyścig (2003, wiersze dla dzieci), Kręgi na wodzie (2005) i Tylko miłość (2008, wyd. bibliofilskie). Liczny wybór utworów poety znalazł się w obszernym zbiorze W zawikłanym krajobrazie świata (1997) przygotowanym przez Stanisława Żaka. Na jubileusz 40-lecia pisarza LSW przygotowała obszerny wybór wierszy Poezje wybrane w serii Biblioteka Poetów, w opracowaniu Stanisława Grabowskiego, ze wstępem Andrzeja Zaniewskiego.
Znaczące miejsce w dorobku literackim autora zajmuje proza obyczajowo-społeczna, którą stanowią m.in.: opowiadanie Pałeczka, będące debiutem prozatorskim pisarza („Kame-na” 1971 nr 22), powieści Modlitwa o grzech (1978) , Zreczaki (1979), Nocne czuwanie (1982), Piotrowe Pole (1986), Chłopak zwany Kawką (1992), opowieści Ktoś taki, jak ty i Po-żegnanie lalek (1994), Rodzinna ballada (1997) oraz obszerna powieść Strzelcy i Sokoły (2002). S. Rogala wydał również zbiory opowiadań: Ucieczki (1984), Gdzie jest Siwobrody? (1993), Marcowy śnieg (1997), które zawierają utwory wydawane wcześniej w prasie regio-nalnej oraz ogólnopolskiej. Ostatni, jak dotychczas, zbiór nosi tytuł Nocny krzyk (2007), na który składają się tytułowe opowiadanie, reportaż Spotkałem Sławę i dramat Dom.
Kolejną dominantą twórczości S. Rogali jest twórczość baśniowa, na którą składają się baśnie regionalne Opowieść o zbóju Kakusie (1996), Kakus – świętokrzyski zbój (1997). Cztery lata później wydał zbiór legend W Krainie Świętego Jelenia (2001).
Do grupy utworów Rogali kierowanych do najmłodszych odbiorców należą książeczki malowanki Psotnik wiatr (1992), W ogrodzie (1993), Milusińscy (1993), Pory roku (1994). Książeczki pełnią przede wszystkim rolę dydaktyczną. Umożliwiają poznawanie najbliższego otoczenia dziecka, wskazują na właściwe zachowania, a to wszystko skorelowane jest z moż-liwością rozwoju manualnego odbiorców.
Osobną częścią dorobku autora są prace popularyzatorskie, do których m.in. należą: Pisarze Kielecczyzny (1981) wydane wspólnie ze Stanisławem Nyczajem, opracowania turystyczno–informacyjne Chęciny i okolice (1994), Busko i okolice (1996), Góry Świętokrzyskie (1997), Spacerkiem po Busku i Solcu (1999). Dużą popularnością cieszy się słownik pisarzy i badaczy literatury pt. Współczesne środowisko literackie Kielecczyzny (1999) czy opracowanie monograficzne Chmielnik – miasto i gmina (1998). Wspólnie z ks. Danielem Olszewskim, Danutą i Waldemarem Firlejami wydał Parafia Chmielnik. Zarys dziejów (2001). Obszerne jego wypowiedzi zawierają też inne zbiorowe pozycje wydawnicze. Pozycjami tymi wpisał się autor Piotrowego Pola w nurt regionalistyczny, którego tradycje sięgają XIX, a w XXI mają istotne znaczenie ze względu na złożoność spraw określanych obecnie mianem globalizacji.
Znaczącą częścią dorobku twórczego pisarza są prace naukowe. Wydał m. in. Pisarstwo Kazimierza Kowalskiego (1996, zmodyfikowana wersja rozprawy doktorskiej), Kazimierz Kowalski (1997) w serii Portrety Pisarzy Opolskich, Jan Longin Okoń (1997), Jerzy Korey-Krzeczowski (1998), obydwie w serii Sylwetki Współczesnych Pisarzy, monografie: Twórczość literacka Kornela Filipowicza (2005), Tadeusza Konwickiego powroty do Doliny (2007), także szereg artykułów m.in. o Gustawie Herlingu –Grudzińskim, Kornelu Filipowiczu, Zbigniewie W. Fronczku, Jarosławie Iwaszkiewiczu, Kazimierzu Kowalskim, Teresie Opoce, Karolu Wojtyle, Zygmuncie Wójciku i innych.
Oprac. Marek Kątny
