Marcin Stolarczyk: Do Tupe czy Aizy, wiosek Indian Jaqaru, bardzo trudno dotrzeć, jest to gmina położona 2800 m n.p.m. Aby tam dojechać, trzeba trafić na ten dzień tygodnia, w którym kursuje bus, a potem jeszcze godziny marszu przez góry.
Yolanda Nieves: To, że nasza kultura istnieje w miejscu niedostępnym, w górach, na pewno wpłynęło na naszą niezależność. Ale chyba głównym powodem jest fakt, że my jesteśmy i czujemy się wolni z natury. Żyjemy w harmonii z Matką Ziemią. Szanujemy to, co od niej otrzymujemy. Natura nie jest własnością, którą się posiada, ona pomaga zachować balans między wszystkimi rzeczami dookoła, równowagę wewnętrzną.
M.S.: Dzień 8 marca jest międzynarodowym Dniem Kobiet. W niektórych wspólnotach andyjskich, np. w Ekwadorze, wśród Indian Saraguro, obchodzi się to święto. Jak wygląda 8 marca w Pani wspólnocie?
Y.N.: W naszej tradycji Dzień Kobiet nie istnieje. Globalizacja, która przenika dziś świat Indian Andów, zaszczepia Indianom obce im kulturowo święta, takie jak Dzień Kobiet. Dzień Kobiet to manifestacja kobiecości, tak jak Dzień Mężczyzn – męskości. W naszej kulturze kobiety i mężczyźni są częścią większej całości, świata przyrody. Tak jak nasza Matka Ziemia i Bóg Piorun - też są częściami jednej całości - przyrody. Tradycyjny świat andyjski nie jest ani żeński, ani męski. Przykładem może być chociażby nasz język, starszy od imperium Inkaskiego. W języku Jaquaru, najważniejsze jest „Ty”. Jeśli „Ty” jesteś ważny dla mnie, „Ja” jestem ważny dla Ciebie. Wszystkie elementy łączą się w całość. To jest zawarte w strukturze języka.
M.S.: Czyli panowie Jaqaru nie dają paniom kwiatków?
Y.N.: Wręcz odwrotnie. To kobiety zawsze szukają kwiatów do ozdoby swoich strojów, a mężczyźni chętnie je podkradają i jest to uważane za formę zalotów.
M.S.: Jaki jest zatem codzienny rytm życia kobiet w Tupe?
Y.N.: Żyjemy z dobrodziejstw ziemi, na której mieszkamy od wielu pokoleń. Rozmawiamy językiem swoich przodków. Rolą kobiety jest pielęgnacja wartości naszej małej społeczności oraz edukacja nowych pokoleń. Kobiety zajmują się też organizacją gospodarstwa domowego czy planifikacją produkcji rolnej. Pracujemy również na polach z naszymi mężami, ojcami czy braćmi. Tu panuje silne równouprawnienie. Wszyscy pracujemy razem.
M.S.: Czy to oznacza, że nie ma tak silnego jak zazwyczaj w społeczeństwach tradycyjnych podziału na role mężczyzn i kobiet?
Y.N.: Wśród Indian Jaqaru nie. Role kobiece i męskie się uzupełniają i przenikają. Mężczyzna często reprezentuje na zebraniach wspólnoty rodzinę, ale jego głos jest wynikiem porozumienia pomiędzy wszystkimi jej członkami. Jeśli na zebraniu pojawiają się jakieś nowe wątki, to decyzje przesuwane są na kolejne dni tak, aby wszyscy członkowie wspólnoty zdążyli się z nimi zapoznać. Mężczyzna zajmuje się pracą, która wymaga dużej siły fizycznej, np. budową domu czy naprawą kanałów nawadniających pola.
M.S.: Mężczyzna mógłby przewinąć dziecko?
Y.N.: Nie ma problemu, to nie rodzi żadnych kontrowersji. Naszym najważniejszym świętem jest Wakjayra, święto Matki Bożej Gromnicznej. W Tupe zwyczaje i tradycje wchłonęły Waszą religię. Rytuały andyjskie i katolickie mieszają się. Podczas świąt są procesje, kwiaty, modlitwy, owoce, taniec i rozmaite przedmioty ofiarowane przez wiernych. W trakcie obchodów głównymi postaciami są gospodarze. To oni również ponoszą związane z tym koszty. Zapraszają oni na wspólną ucztę mieszkańców wioski i tancerki majorale. Im więcej dziewczyn majorali zatańczy dla gospodarza, tym większy splendor społeczny. Drugiego lutego, w święto, wszyscy spotykają się na placu centralnym i tańczą. Tancerkami mogą być oczywiście tylko kobiety, ale gospodarzami są panie i panowie.
M.S.: Wygląda na to, że kobiety i mężczyźni Andów żyją w wielkiej harmonii.
Y.N.: Jak w każdej społeczności, zawsze są jakieś konflikty i problemy, jednakże łączy nas wspólna Matka Ziemia, która dostarcza nam pożywienia. Istnieją duże różnice pomiędzy stylami życia kobiet w zależności od miejsca zamieszkania.
M.S.: Jaka jest zatem kobieta Andów?
Y.N.: Kobieta Andów jest silna i opiekuńcza. Nie boi się wyzwań i jest twórcza w każdej dziedzinie życia, w której musi się zmagać z przeciwnościami losu.
