Długosz w Liber Beneficiorum podaje, że około połowy XV stulecia we wsi stał kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja,„z cegły postawiony” przez dziedzica wsi, Ostasza. Tak więc obecny, gotycki kościół powstał najprawdopodobniej w wieku XIV. Jest budowlą orientowaną, wzniesioną z cegły o tak zwanym układzie „polskim” z użyciem zendrówki. Pierwotnie, jak większość kościołów z czasów kazimierzowskich, posiadał dwie nawy, obecnie ma jedną czteroprzęsłową nawę i wielobocznie zamknięte prezbiterium, które jest od nawy i węższe i niższe. Obok prezbiterium dostawiona jest od strony północnej zakrystia, od wschodu zamknięta dwoma bokami sześciokąta. Między przyporami prezbiterium wykonano w roku 1883 neogotycki ogrójec.
Do nawy dobudowano dwie kaplice: od południa kaplicę Firlejów, pod wezwaniem Matki Boskiej z przełomu XVI i XVII stulecia, a od północy barokową kaplicę św. Anny z roku 1649. Dodane do korpusu bryły uzupełniają jeszcze: kruchta z ok. 1600 roku dostawiona od południa, od północy gotycka czworoboczna wieżyczka mieszcząca wewnątrz schody prowadzące na ambonę i na strych, wreszcie od zachodu – otwarty przedsionek umieszczony pomiędzy przyporami.
Sklepienia dwuprzęsłowego prezbiterium są gotyckie, krzyżowo – żebrowe. Żebra wspierają się na kamiennych wspornikach o ornamentacji maswerkowo – roślinnej. Zworniki sklepienia zdobi Baranek z krzyżykiem (symbol Chrystusa) oraz herb, trudny do zidentyfikowania, przypominający Kościeszę. Nad nawą sklepienie pseudogotyckie, wykonane w ostatniej ćwierci XIX stulecia według projektu Władysława Pietrzykowskiego. Sklepienie zakrystii jest autentycznie gotyckie, trójprzęsłowe, krzyżowo – żebrowe. W północnej ścianie zakrystii znajduje się trzynastowieczne gotyckie sakramentarium w formie ostrołukowej wnęki ozdobionej maswerkiem i ujętej w płaskorzeźby przedstawiające uskrzydlonego smoka i winną latorośl.
Od zewnątrz świątynię opinają przypory. Dolne, cokołowe partie elewacji wyłożone są ciosem i zwieńczone profilowanym gzymsem. Okna są wąskie, ostrołukowe, z gotyckimi maswerkami. Zachowały się też oryginalne gotyckie portale: przy zachodnim wejściu do nawy i z prezbiterium do zakrystii. W portalu prowadzącym do zakrystii osadzone są stare, żelazne drzwi ozdobione – podobnie jak zwornik sklepienia - przedstawieniem Baranka.
Wyposażenie wnętrza kościoła jest o wiele młodsze niż jego mury: ołtarz główny jest barokowy, podobnie stalle, konfesjonały i ławki.
Obok kościoła stoi dzwonnica zbudowana w roku 1771. Ma ona plan prostokąta; w przyziemiu znajduje się arkadowe wejście, a na piętrze trzy pomieszczenia na dzwony.
Tekst: Roman Mirowski,
Źródło: Roman Mirowski, Świętokrzyski album, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Warszawie - Regionalny Ośrodek w Kielcach / Mediateka. 2004.
Słowniczek:
Gotyk – styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.
Zendrówka - cegła ceramiczna wypalona do granicy zeszklenia. Jej powierzchnie są błyszczące i ciemniejsze niż cegły zwykłej, zwanej wiśniówką. Stosowana do budowy fundamentów i mocno obciążonych filarów. W okresie gotyku stosowana często w celach dekoracyjnych do tworzenia geometrycznych wzorów urozmaicających powierzchnie ceglanych ścian.
Przypora - mur odchodzący prostopadle na zewnątrz od ściany wysokiego budynku pełniący funkcję konstrukcyjną. Patrząc na niego z boku, rozszerza się ku dołowi schodkowo lub pochyło. Podtrzymuje ścianę i równoważy siły rozporowe od znajdujących się w środku łęku lub sklepienia. Umożliwia stosowanie dużych, wysokich okien, zajmujących dużą powierzchnię ścian, które przez to traciły swoją funkcję nośną.
Neogotyk - styl w architekturze, a także rzemiośle artystycznym, nawiązujący formalnie do gotyku, powstały około połowy XVIII wieku w Anglii i trwający do początku XX wieku, zaliczany do historyzmu.
Żebro - łęk wykonany z cegły lub kamienia. Żebra stanowią szkielet sklepienia. Wzmacniają sklepienie konstrukcyjnie.
Zwornik (klucz) - jako termin z dziedziny historii architektury: jeden z (klińców) w łuku arkady, w łuku sklepiennym. Usytuowany w najwyższym punkcie sklepienia lub łęku. Określany też jako kliniec szczytowy, kliniec kluczowy. Zazwyczaj o nieco większych wymiarach niż pozostałe ciosy kamienne lub cegły. Przenosił siły ściskające. Często był ozdabiany.
Maswerk - geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety, itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, wimperg, blend. Taki element jest nazywany ślepym maswerkiem.
Relief (płaskorzeźba) - kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło dwuwymiarowe. Pomimo że płaskorzeźby powstawały jako dekoracja architektoniczna, to często stanowią odrębne, pełnowartościowe dzieło sztuki.
Cokół to najniższa nadziemna część budowli lub jej elementów (np. kolumny, filaru)
Gzyms to pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Nierzadko pełni też funkcję ozdobną. W tym ostatnim przypadku gzyms tworzyć może kilka profilowanych listew z dodatkowymi ozdobami umieszczonymi nad lub pod listwami.
Cios – blok z kamienia najczęściej w kształcie prostopadłościanu. Posiada przynajmniej jedną powierzchnię obrobioną w sposób dekoracyjny i przeznaczoną do eksponowania na powierzchni lica budowli.
Portal to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych. Ozdoba w zależności od epoki zróżnicowana pod względem architektonicznym.
Barok (z por. barocco - "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque - "bogactwo ozdób") główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Stela - kamienna, ustawiona pionowo płyta z inskrypcją lub płaskorzeźbioną dekoracją o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilku metrów.
Arkada (łac. arcus - łuk) - szereg łuków opartych na słupach lub filarach. Arkada znana jest od czasów starożytnego Rzymu, stosowana głównie w akweduktach, krużgankach, loggiach.
Źródło: pl.wikipedia.org
