Henryk Sienkiewicz, Adam Aleksander Pius herbu Oszyk, pseudonim Litwos - to powieściopisarz i publicysta, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w roku 1905 za całokształt twórczości. Jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku.
Urodził się 5 maja 1846 r. we wsi Wola Okrzejska na ziemi łukowskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie w XV i XVI wieku. W 1858 roku Henryk rozpoczął naukę w gimnazjum w Warszawie. Jako dziewiętnastolatek podjął posadę guwernera u rodziny Weyherów w Płońsku. Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą niepublikowaną powieść - Ofiara. Pracował tu także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią - Na marne. Jednocześnie zaś kończył zaocznie ostatnie klasy gimnazjum. W 1866 uzyskał świadectwo dojrzałości. Zgodnie z wolą rodziców, Sienkiewicz zdał na wydział lekarski Szkoły Głównej Warszawskiej. Z czasem zrezygnował ze studiów medycznych i podjął studia prawnicze, by w ostateczności przenieść się na wydział Filologiczno-Historyczny. Zdobył tam gruntowną wiedzę z literatury i języka staropolskiego.
W 1867 podjął pierwszą próbę literacką, napisał wierszowany utwór Sielanka młodości, który został odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. W 1869 debiutował jako dziennikarz. Przegląd Tygodniowy wydrukował jego recenzję sztuki teatralnej, a Tygodnik Ilustrowany rozprawkę historyczno-literacką o Mikołaju Sępie Sarzyńskim. Sienkiewicz pisał pod pseudonimem Litwos do Gazety Polskiej oraz Niwy. W 1873 roku objął w Gazecie Polskiej stały felieton Bez tytułu, a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 roku prowadził dział literacki w Niwie. Powstały wtedy: powieść Na marne (1871), następnie Humoreski z teki Woroszyłły (1872), Stary sługa (1875), Hania (1876) oraz Selim Mirza (1877). Trzy ostatnie utworzy nazywane są Małą trylogią. Pisarz bywał na popularnych w owym czasie salonach warszawskich: u swej krewnej Jadwigi Łuszczewskiej znanej pod pseudonimem literackim Deotyma oraz u aktorki Heleny Modrzejewskiej. W 1876 wyjechał wraz z Heleną Modrzejewską oraz grupą znajomych do USA. W Ameryce na dłużej zatrzymał się w Kalifornii. Z tego okresu pochodzą Listy z podróży. Drukowane w Gazecie Polskiej zyskały sobie szerokie uznanie czytelników. Napisał też Szkice węglem (1877). Pod wpływem podróży do Stanów Zjednoczonych napisał kilka utworów: Komedia z pomyłek (1878), Przez stepy (1879), W krainie złota (1880), Za chlebem (1880), Latarnik (1881), Wspomnienia z Maripozy (1882), Sachem (1883). Wrócił do Europy w 1878 roku, zatrzymał się w Londynie, następnie przez rok przebywał w Paryżu. Pobyt we Francji sprawił, że Sienkiewicz poznał nowy prąd w literaturze - naturalizm. W 1879 w artykule Z Paryża przedstawił ten nurt literatury w pozytywnych barwach. Dwa lata później wypowiadał się o naturalizmie w tonie krytycznym. Wyrazem przekonań na temat naturalizmu i pisarstwa jako takiego są wydane drukiem odczyty: O naturalizmie w powieści (1881), O powieści historycznej (1889), Listy o Zoli (1893). Pobyt w Ameryce i korespondencje, które były publikowane z prasie polskiej, zyskały uznanie i wzbudziły zainteresowanie jego osobą. W 1879 Sienkiewicz wygłosił odczyt we Lwowie pod tytułem Z Nowego Jorku do Kalifornii. W 1880 w Poznaniu odczytał w hotelu Bazar nowelę Za chlebem, następnie w Warszawie wygłosił dwa odczyty o naturalizmie w literaturze. W 1879, wracając z Lwowa, w Szczawnicy dał odczyt o swym pobycie w Ameryce. W Szczawnicy po raz pierwszy spotkał swoją przyszłą żonę Marię Szetkiewiczównę. Dowiadując się, że cała rodzina Szetkiewiczów wybiera się do Wenecji, ruszył za nimi i tam poznał osobiście Marię. 18 sierpnia 1881 roku zawarli związek małżeński. Ślub odbył się w kościele należącym do Zgromadzenia Panien Kanoniczek przy palcu Teatralnym (dziś wspomniany kościół nie istnieje). Z tego małżeństwa narodziły się dzieci - Henryk Józef i Jadwiga Maria. Małżeństwo nie trwało długo, Maria umarła 18 sierpnia 1885 roku. W 1882 roku Sienkiewicz związał się z dziennikiem Słowo (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich), którego początkowo był nawet redaktorem naczelnym. Napisał utwór dramatyczny Na jedną kartę, wystawiany w teatrach we Lwowie i Warszawie (w latach 1879-1881). W 1880 napisał utwór historyczny Niewola tatarska, pracował nad powieścią historyczną Ogniem i mieczem, która zaczęła się ukazywać w odcinkach na łamach Słowa od 2 maja 1883 do 1 marca 1884 roku. Ogniem i mieczem była jednocześnie drukowana w warszawskiej gazecie Słowo oraz krakowskiej Czas. Powieść Ogniem i mieczem (podobnie zresztą, jak kolejne części Trylogii) przyniosła pisarzowi wielkie uznanie i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Wiele osób korespondencyjnie pytało o dalsze losy ulubionych bohaterów. Miasto Zbaraż w 1879 roku nazwało jedną z ulic imieniem Sienkiewicza. W 1900 roku mieszkańcy Zbaraża nie zgodzili się na oddanie pod budowę placu kościelnego twierdząc, że leżą tam szczątki Podbipięty. Wystawiono sztukę teatralną opartą na powieści. Jacek Malczewski wystawił w 1884 roku tak zwane żywe obrazy na podstawie Ogniem i mieczem. Powieść spotkała się też z krytyką. Wytykano, nie bezpodstawnie, przeinaczenia historyczne, wypaczanie niektórych wydarzeń historycznych. Pisarz rozpoczął prace nad kolejną częścią Trylogii - Potopem. Tytuł miał według autora wskazywać na potop mas ludowych, które wyparły najeźdźcę z ojczyzny. Potop był drukowany w Słowie (od 23 grudnia 1884 do 2 września 1886). Powieść szybko podbiła serca czytelników i potwierdziła pozycję pisarza w społeczeństwie. W trakcie prac nad powieścią umarła na gruźlicę żona Sienkiewicza - Maria Stetkiewicz. To był trudny okres w życiu pisarza. Po śmierci małżonki Sienkiewicz udał się na wyprawę do Konstantynopola (przez Bukareszt i Warnę), z której pisał korespondencje. Po powrocie do Warszawy ukazała się trzecia część Trylogii – Pan Wołodyjowski. Powieść była drukowana w Słowie od maja 1887 do maja 1888 roku. Trylogia wyniosła Sienkiewicza na szczyty popularności i uczyniła z niego najpopularniejszego pisarza polskiego. Stefan Żeromski w swych Dziennikach napisał: „Sam widziałem w Sandomierskiem, jak wszyscy, tacy nawet, którzy nic nie czytują, dobijali się o Potop”. Sienkiewicz dostał jako wyraz uznania 15 tysięcy rubli od nieznanego wielbiciela, który się podpisał jako Michał Wołodyjowski. Wspomniane pieniądze pisarz przeznaczył na fundusz imienia Marii Sienkiewiczowej dla artystów zagrożonych gruźlicą. W 1888 roku odbył podróż do Hiszpanii, a dwa lata później wyruszył w podróż do Afryki, która zaowocowała Listami z Afryki. W 1891 roku ukazało się książkowe wydanie Bez dogmatu. Powieść Bez dogmatu była drukowana wcześniej od 1889 do 1890 na łamach Słowa. W 1892 roku Sienkiewicz podpisał umowę na powieść Rodzina Połanieckich, książkowe wydanie ukazało się w 1895 roku. Latem 1894 Sienkiewicz odczytywał w Zakopanem fragmenty Krzyżaków, ale prasa już w 1892 doniosła, że pisarz przystąpił do prac nad powieścią z czasów krzyżackich. W 1893 pisarz przystąpił do przygotowań nad powieścią Quo vadis.
Koniec lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych to dla Sienkiewicza okres bardzo wytężonej pracy nad kilkoma powieściami. W życiu prywatnym pojawiła się Maria Romanowska, przybrana córka odeskiego bogacza Wołodkowicza. Sienkiewicz wybrał się do Odessy na zaręczyny. Ślub odbył się 11 listopada 1893 roku, w niedługim czasie jednak Maria opuściła męża. Sienkiewicz uzyskał papieskie potwierdzenie niezaistnienia sakramentu małżeństwa. W lutym 1895 roku napisał pierwsze rozdziały Quo vadis, nad którym prace przygotowawcze, zbieranie materiału, rozpoczął już w 1893 roku. Powieść zaczęła się ukazywać drukiem w marcu 1895 roku w Gazecie Polskiej (w Warszawie), w Czasie (w Krakowie) oraz Dzienniku Poznańskim (w Wielkopolsce); zakończyła się ukazywać pod koniec lutego 1896 roku. Wkrótce ukazało się wydanie książkowe Quo vadis. Powieść szybko zyskała uznanie i zrobiła zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, nawet na tak egzotyczne, jak arabski czy japoński. O popularności Quo vadis w owym czasie świadczy chociażby fakt, że imiona bohaterów nadawano koniom startującym w gonitwie Grand Prix de Paris. Wielokrotnie powieść adaptowano i wystawiano na deskach teatrów, ukazała się nawet opera oparta na motywach powieści. W 1913 roku Quo vadis zostało sfilmowane. Potem powieść była ekranizowana jeszcze kilkakrotnie.
W 1900 roku pisarz obchodził swój jubileusz pracy twórczej. Otrzymał od społeczeństwa majątek w Oblęgorku, stworzył tam ochronkę (szkołę) dla dzieci. W tym samym roku Uniwersytet Jagielloński przyznał mu tytuł doktora honoris causa. Sienkiewicz angażował się w sprawy społeczne. W 1901 roku napisał odezwę w sprawie dzieci we Wrześni, a w 1906 wzywał rodaków z USA do pomocy głodującym w Królestwie Polskim. W 1904 roku wziął ślub z cioteczną siostrzenicą Marią Babską. W następnym roku otrzymał nagrodę Nobla za całokształt pracy artystycznej. Powieść Na polu chwały (1903-1909) miała być początkiem nowej trylogii. W 1910 ukazała się w odcinkach w Kurierze Warszawskim jego powieść skierowana dla młodzieży pod tytułem W pustyni i w puszczy.
Po wybuchu I wojny światowej Sienkiewicz wyjechał do Szwajcarii. Był, obok Ignacego Jana Paderewskiego, założycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916, gdzie go pochowano kościele katolickim. W 1924 r. jego prochy sprowadzono do Warszawy do podziemi katedry Św. Jana. Był kawalerem Legii Honorowej i członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności.
Nowele:
• 1873 Humoreski z teki Worszyły
• 1880 Hania
• 1877 Szkice węglem
• 1880 Janko muzykant
• 1880 Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
• 1880 Niewola tatarska
• 1882 Bartek Zwycięzca
• 1882 Jamioł
Nowele amerykańskie:
• 1880 Za chlebem
• 1880 Orso
• 1882 Latarnik
• 1889 Sachem
• 1889 Wspomnienie z Maripozy
Powieści:
• Trylogia:
o Ogniem i mieczem (1884)
o Potop (1886)
o Pan Wołodyjowski (1888)
• 1891 Bez dogmatu
• 1894 Rodzina Połanieckich
• 1896 Quo vadis
• 1900 Krzyżacy
• 1906 Na polu chwały
• 1910 Wiry
• 1912 W pustyni i w puszczy
Adaptacje filmowe dzieł Henryka Sienkiewicza:
• Krwawa dola wg Szkice węglem (1912)
• Obrona Częstochowy (1913) wg Potop
• Na jasnym brzegu (1921)
• Bartek zwycięzca (1923)
• Janko Muzykant (1930)
• Quo Vadis (1951)
• Szkice węglem (1956)
• Krzyżacy (1960)
• Col ferro e col fuoco (1962) francusko-włoska ekranizacja Ogniem i mieczem
• Komedia pomyłek (1967)
• serial telewizyjny Przygody pana Michała (1969) wg filmu Pan Wołodyjowski z tego samego roku
• film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (1973)
• Potop (1974)
• Latarnik (1976)
• Rodzina Połanieckich (1978)
• Marynia (1983) wg Rodzina Połanieckich
• Hania (1984)
• film fabularny i serial telewizyjny Ogniem i mieczem (1999)
• film fabularny i serial telewizyjny W pustyni i w puszczy (2001)
• film fabularny i serial telewizyjny Quo vadis (2001)
Źródło:
portalwiedzy.onet.pl/59872,,,,sienkiewicz_henryk,haslo.html
wikipedia.org/wiki/Henryk_Sienkiewicz
www.iik.pl/biografie.php/68
monika.univ.gda.pl/~literat/autors/sienk.htm
